Hoe verder met passende zorg in de laatste levensfase?

‘Meer passende zorg bieden’, dat was in het kort de opdracht van een brede, door de KNMG ingestelde stuurgroep. Met een uitverkocht congres op 19 februari werd het werk van die stuurgroep afgesloten. De afgelopen jaren is een beweging voor passende zorg op gang gebracht. Een beweging van artsen, verpleegkundigen, patiënten, migranten, ouderen én hun organisaties tegen overbehandeling. Het onderwerp staat stevig op de agenda.

Gerrit van der Wal, voorzitter van de stuurgroep, sluit het project passende zorg af en geeft zorgprofessionals een opdracht mee. ‘Belangrijk op die agenda is dat overbehandeling vooral gezien wordt als een zorginhoudelijk vraagstuk en niet als een financieel probleem. Overbehandeling moet worden tegengegaan omdat het slecht is voor patiënten, niet omdat het leidt tot lagere zorgkosten. Laten we dat idee vasthouden. Het is goed dat we (kalender)leeftijd geen criterium vinden om al dan niet een behandeling te starten of te staken. Passende zorg is zorg die is toegesneden op de patiënt en dat is wat anders dan therapeutisch nihilisme. Laten we ook dat zo houden.’

Rol van de professional
Maar we zijn er nog niet, zegt Van der Wal: ‘De benodigde veranderingen zijn ook niet met een druk op de knop tot stand te brengen. Professionals kunnen nog veel aan passende zorg doen. Laten we een “passend klimaat” scheppen in de eigen praktijk of instelling. Een klimaat waarin praten over de dood en de weg daarheen geen taboe is. Een klimaat ook dat uitnodigt tot gedeelde besluitvorming en waar afzien van behandelen een reële optie is. En laten we op tijd de palliatieve fase markeren. Bijvoorbeeld door het regelmatig stellen van de surprise question (“ben ik verbaasd als deze patiënt binnen een jaar overlijdt?”) en door het consequent beantwoorden van de vraag wat de prognose is mét en zónder behandeling. Tijdig starten met palliatieve zorg is dan mogelijk.’

Luisteren en samen beslissen
Van der Wal benadrukt ook het enorme belang van luisteren: ‘Hoe moeilijk kan het zijn om te luisteren naar de patiënt, nieuwsgierig te zijn naar zijn ervaringen met zijn ziekte, hem uit te nodigen zijn wensen en behoeften te formuleren, hem te vragen zijn visie te geven op de rest van zijn leven? Hoe moeilijk kan het zijn om de voor- en nadelen van een behandeling te schetsen, om niet alleen kwantiteit, maar ook kwaliteit van leven te bespreken? Hoe moeilijk kan het zijn om samen tot een besluit te komen over al dan niet behandelen? Soms wel, door tijdgebrek, onrealistische hoop, onduidelijke kansen en risico’s, maar meestal niet. Althans niet zo moeilijk als we onszelf vaak wijsmaken.’ Dit luisteren moet resulteren in samen beslissen. ‘Passende zorg is niet alleen evidencebased, maar ook preference based. Dat laatste kan alleen via gedeelde besluitvorming. Dat is een kwestie van houding, gedrag en techniek. Niet alleen bij artsen, maar ook bij patiënten. In de kern is passende zorg niet meer (en niet minder) dan dat.’

Tot slot geeft van der Wal nog drie veranderpunten mee:

• Laten we de zorg vooruit plannen. Ons niet onaangenaam laten verrassen. Aan advance care planning doen, individuele zorgplannen maken. Goede geneeskunde is vooruitzien.

• Laten we de overdracht verbeteren, tussen specialisten onderling, tussen eerste lijn en tweede lijn, bij opname en ontslag, vooral buiten kantooruren.

• Laten we al die dingen doen en meer. Want overbehandeling is géén passende zorg. Passende zorg is op maat gesneden, personalized care. Het onderwerp staat op de agenda. De stuurgroep stopt. De bal ligt nu bij u, de professional.