Niet alles is te koop

Michael Sandel, Niet alles is te koop. De morele grenzen van marktwerking, Uitgeverij Ten Have, 240 blz., 22,50 euro.

Twee stellingen vormen het uitgangspunt van het boek Niet alles is te koop. De morele grenzen van marktwerking van Harvard-hoogleraar Michael Sandel. De ene stelling is: markteconomie is een instrument voor het organiseren van productieve activiteit. De andere: een markt-maatschappij is een manier van leven waarin markt-waarden tot elk aspect van het menselijk leven door-dringen, dus ook tot zorg, onderwijs en opvoeding. We moeten die twee niet met elkaar verwarren. Gebeurt dat wel, dan zal blijken dat de vraag van de economie – werken financiële prikkels? – en de vraag van de moraal – zijn die prikkels verwerpelijk? – veel nauwer met elkaar verbonden zijn dan nogal wat economen en politici geneigd zijn te denken. Over die kwestie gaat zijn boek, dat Sandel heeft opgebouwd rond een woud aan voorbeelden die laten zien hoezeer moderne, ontwikkelde samenlevingen in de greep zijn geraakt van ‘het geld’.

Sommige van die voorbeelden zijn niet anders te kwalificeren dan als bizarre uitwassen. Wat te denken van het groeiend aantal Amerikaanse artsen dat zijn mobiele telefoonnummer ter beschikking stelt van patiënten à raison van 1500 tot 25.000 dollar per jaar, opdat ze dag en nacht bereikbaar zijn?

Het gevolg van de oprukkende marktwerking is, zo vreest Sandel, dat het publiek belang of
het gemeenschappelijk goed achter de horizon verdwijnt. Dat is allerminst een gratuite vrees: Sandel redeneert en analyseert op basis van feiten.

Zijn eigen positie is intussen wel duidelijk. Hij is niet principieel tegen marktwerking in andere deelgebieden van het leven dan handel en industrie, maar ‘ook in een maatschappij zonder onrechtvaardige verschillen in macht en rijkdom zijn er nog steeds dingen die niet te koop horen te zijn’. Sandel schreef een zeer leesbaar boek dat zeker ook in tijden van verkiezingen fundamentele – sommigen zouden misschien zeggen irritante – vragen stelt.