Onmenselijke richtlijn

Het was even geleden dat ik de richtlijn Cardiovasculair risicomanagement (CVRM) had bekeken. Sindsdien heb ik veel sterftetafels en levenslopen gezien. Daardoor trof het mij meer dan vroeger: deze richtlijn, evenals de absolute risicobenadering waarop ze is gebaseerd, is onmenselijk. Ze ontkent veroudering als onderdeel van de menselijke levensloop. Als we geluk hebben, worden we oud en gaan dood. Wie nadenkt over de consequenties, beseft dat het eeuwige leven een wrede vloek is.

Jaarlijkse sterftekansen variëren in de menselijke levensloop meer dan duizendvoudig. De sterfte bereikt het laagste punt bij de puberteit. Over het grootste deel van de volwassen levensloop neemt de sterfte exponentieel toe met 10 procent per levensjaar. Deze toename geldt voor beide geslachten, alle tijden sinds de middensteentijd en alle volkeren, inclusief jagers-verzamelaars of primitieve landbouwers. Daarom wordt deze toename ook ‘de Wet van de sterfte’ genoemd. Al is het geen wet: we hebben geen goede theorie die dit verklaart. Ze geldt evengoed voor alle risicoprofielen: bij mannen met een hoog sterfterisico ligt de sterfte een stuk hoger dan bij vrouwen met een laag risico, maar de toename van het sterfterisico met de toenemende leeftijd blijft 10 procent per levensjaar. Het is deze toename van sterftekansen die onze levensduur beperkt, en die ook de verschillen in levensverwachting beperkt: een verdubbelde sterfte, zoals bij rokers, wordt afgestraft met ‘slechts’ acht jaar verlies aan levensverwachting. Statines in primaire preventie doen de sterfte een 8 procent dalen: als je een leven lang statines neemt, brengt dat je een tiental maanden aan levensverwachting op.

Statines kosten nu dertigmaal minder

De richtlijn CVRM negeert deze menselijke levensloop. Stijgende leeftijd is een te behandelen risico. In de jaren 1990 was er een reden voor de onderliggende absolute risicobenadering. Statines waren onder patent, kostten een fortuin en moesten worden gerantsoeneerd om de geneesmiddelenbudgetten niet over de kop te laten gaan. Rantsoenering mocht niet zo heten. We vonden het sprookje van het absolute risico uit om primair preventieve behandeling te beperken tot mannen op middelbare leeftijd met erg hoge risico’s. Statines kosten nu dertigmaal minder (wat je een idee geeft van de winstmarges van Big Farma). In plaats van de absolute-risicokaarten snel te laten vallen, werd de absolute-risicobenadering een recept voor massieve overbehandeling van ouderen ten nadele van jongeren. De cijfertjes die de risicotabellen sieren zijn imponeergedrag. Wie deze uitzet in een exponentiële vergelijking, vindt de Wet van de sterfte: sterftekansen nemen exponentieel toe met 10 procent per levensjaar, ongeacht het risico. De ontkenning van veroudering in de richtlijn CVRM veroorzaakt zo een ethisch deficit zo diep als de Marianentrog. In die richtlijn is een infarct een infarct, ongeacht de leeftijd: een infarct op 45 jaar is gelijk aan een infarct op 75 jaar. Geen mens denkt zo. Een 45-jarige verliest de helft van zijn volwassen leven, op 75-jarige leeftijd staat iemand op de drempel van de oude dag.

Twee tijdperken, twee levensbeschouwingen. De relatieve-risicobenadering van voor de jaren 1990 behandelde mensen die pech hadden: vergeleken met leeftijdsgenoten liepen ze een (veel) hoger risico. De moderne absolute-risicobenadering behandelt mensen die geluk hebben: omdat ze oud genoeg zijn geworden, mogen ze aan de statines.