Katatonie voor advocaten

Hij lag in zijn cel zonder te bewegen en zonder te reageren als er tegen hem werd gesproken of als er iemand bij zijn bed kwam.

‘Verstijfd van angst’, zou de advocaat later in haar verweer schrijven. Dat was precies en in gewone taal de beschrijving van katatonie, een ernstig psychiatrisch toestandsbeeld, dat vaak wordt gemist, maar indien herkend goed is te behandelen. Een collega had hem, state of the art, hoge doses lorazepam voorgeschreven. Aanvankelijk had hij die nog geslikt, maar deze morgen niet. Doordrongen van het belang van de medicatie had de bewaarder nog eens aangedrongen, waarop de man ineens had uitgehaald, de bewaarder een klap had gegeven en in zijn gezicht had gespuugd.

Denk bij katatonie aan een van angst verstijfde rat, die probeert het gevaar te ontlopen door te bevriezen, maar die je naar de keel vliegt als je hem nadert. Het plotse omslaan van verstarring naar impulsieve agressie past bij katatonie.

In een werkomgeving waar diezelfde dag een gedetineerde patiënt een bewaarder een kopstoot gaf, is een klap en spugen een betrekkelijk licht incident, maar toch voldoende om alarm te slaan en de man in de observatiecel te plaatsen. In die kale cel met cameratoezicht zag ik hem, inmiddels weer teruggekeerd tot zijn katatone bewegingloosheid en niet in staat om te spreken of een tablet te slikken. Ik liet hem een injectie lorazepam geven, wat hij zonder enig verzet onderging. Hij reageerde volgens de boekjes. Toen ik na een uur weer bij hem kwam kijken, had hij gegeten, gedronken en vroeg hij om te mogen roken.

Een geslaagde behandelinterventie bij een klassiek psychiatrisch toestandsbeeld, waarbij ik echter één grote vergissing had gemaakt. Ik had bij het voorschrijven van de injectie lorazepam de procedure voor een acute dwangbehandeling gevolgd. Terwijl volledig duidelijk was dat we het afzien van alle verzet als een blijk van instemming hadden kunnen opvatten (zij het dan dit gebeurde in aanwezigheid van met wapenstok uitgeruste bewaarders) had ik het formulier ‘advies acute dwangbehandeling’ ingevuld en beschreven wat de toestand van de patiënt was en wat de gevaren waren als we niet zouden behandelen. Dat formulier was voer voor de advocaat.

Het is van de gekke dat psychotische gedetineerden niet als vanzelfsprekend met antipsychotica behandeld kunnen worden. Zelfs niet als overduidelijk is dat een psychotische patiënt buiten de muren ernstig agressief is geweest en binnen de gevangenis alleen te handhaven is door voortdurend toezicht in een strikte veiligheidscultuur. Blijkbaar heeft ooit iemand bedacht dat het behandelen van een psychose gelijkgesteld kan worden aan opsluiting of ontnemen van rechten.

De klachtenmail van de advocaat, weken na de behandeling, over het toedienen van de lorazepaminjectie, heb ik maar opgevat als bewijs van verdere beterschap van de patiënt, die in elk geval in staat bleek in lekentaal uit te leggen wat de toestand was waarin hij de injectie nodig had.