Blogs & columns
Blog

Het pancreas

Plaats een reactie

Ja, u leest het goed. Het pancreas. Dat zegt Van Dale. Hoewel ‘de’ als lidwoord ook wordt toegestaan1. Ook de patiëntenvereniging AVKV duidt de alvleesklier stelselmatig aan als ‘het’ pancreas. Ik heb het vandaag over dat wat mysterieuze orgaan, verstopt in de bovenbuik, dat zoveel functies combineert. Het orgaan dat in Duitsland wordt afgescheept met de naam Bauchspeicheldrüse. Dat veelzijdige orgaan doet zijn werk in stilte. In het dagelijks leven sta je er niet bij stil. Je merkt er nooit iets van. Tot er iets misgaat.

Nogal eens is het pancreas gespreksonderwerp op verjaardagen en recepties. Als er iemand ter sprake komt met een aandoening van het pancreas. Of als iemand een bepaalde mening over het orgaan heeft. Zo ontmoette ik een veganist die zijn pancreas wilde afstaan voor transplantatiedoeleinden. Of voor wetenschappelijk onderzoek. Hij had hem toch niet nodig, zei hij, omdat hij geen vlees at en dus ook geen vlees hoefde te verteren. En diabetes zou hij niet krijgen, want zijn dieet was ook nog eens suikervrij. Hij was een echte herbivoor. Bleekselderij, uien, prei, Chinese kool en komkommers bepaalden zijn menu. Ik vond hem er niet florissant uitzien. En hij rook al helemaal niet fris.

Het pancreas heeft een interessante geschiedenis. Die zegt overigens meer over de vroege ontwikkeling van de geneeskunde dan over de bouw en functie van het orgaan. Het pancreas is voor het eerst beschreven door een Griekse arts. Nee, nu eens niet Hippocrates, maar Herophilus van Chalcedon, in de derde eeuw voor Christus. Een paar eeuwen later, rond het jaar 100, geeft Rufus van Ephese het orgaan zijn definitieve Griekse naam: Πανκρεας, letterlijk: al-vlees. Wat heeft Rufus tot deze naam geïnspireerd? Dat weten we niet zeker, maar we vermoeden dat hij dat deed omdat er geen bot of kraakbeen in het orgaan te vinden was, ‘enkel vlees’.

Andreas Vesalius heeft het in het vijfde boek van zijn De humani corporis fabrica (1543) ook over het pancreas. Hij noemt het orgaan niet bij name, maar spreekt over ‘een klierachtig orgaan of substantie die ligt in de lagere plooien van het omentum’. Dat is moeilijk te rijmen met de retroperitoneale ligging die we tegenwoordig aanhouden. Vesalius lijkt in zijn illustraties meer geïmponeerd door de grote vaten die door en langs het pancreas lopen dan door het orgaan zelf. Zelf is hij van mening dat het pancreas alleen maar dient om de maag te ondersteunen.

In de 17de eeuw noemt men het pancreas in Engeland ‘sweetbread’, kennelijk naar zijn zoete smaak in tegenstelling tot die van de lever. Het eten van orgaanvlees is in die tijd veel meer wijdverbreid dan heden ten dage. Tegenwoordig hebben in de VS de varkensslagers beslag gelegd op de pancreassen van slachtvee vanwege hun insulinegehalte. Wat tegenwoordig nog in de Angelsaksische wereld als ‘sweetbread’ wordt verkocht in restaurants en winkels is een ander vlezig orgaan, de thymus ofwel zwezerik.

Na de verlichting wordt langzaam duidelijk hoe belangrijk het pancreas voor onze gezondheid is. Allerlei experimenten op dieren, vooral op honden, worden uitgevoerd. Het is uiteindelijk de grote Franse fysioloog Claude Bernard (1813-1878) die aantoont dat de maag alleen een voorbereidende functie heeft voor de voedselvertering, en dat het pancreas er is voor het echte werk. Voordien dacht men dat alleen de maag zorgde voor de voedselvertering. Bernard toont aan dat het pancreassap de vetten uit het voedsel emulgeert en deze splitst in vetzuren en glycerine. Hij toont ook aan dat het pancreas zetmeel in suiker kan omzetten, en een oplossende werking heeft op de eiwitten die ongesplitst de maag verlaten.

In de 19de eeuw gaan opvallend veel Russische artsen zich verdiepen in de voedselvertering in het algemeen en de functie van het pancreas in het bijzonder. Andere tijden breken aan! De bekendste Russische onderzoeker in dit verband is Ivan Petrovitsj Pavlov. Door zijn bijzondere experimenten is onze kennis enorm verrijkt. Daarover later meer!

Voetnoot

  1. Etymologisch bezien is het woordgeslacht van ‘pancreas’ onzijdig. Het Griekse woord κρεας (vlees), dat het woordgeslacht in ‘pancreas’ bepaalt, is onzijdig: het wordt voorafgegaan door het lidwoord ‘το’ (‘het’). (Wolters Grieks-Nederlands Woordenboek).
Meer van André Weel
geschiedenis
  • André Weel

    André Weel is bedrijfsarts-niet-praktiserend en epidemioloog; werkzaam als curator bij het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk.'  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.