Mobilisatie, goed voor u!

Mobilisatie is een begrip in de geneeskunde dat fysiotherapeuten en revalidatieartsen voor in de mond ligt. Want het tegendeel, immobilisatie, leidt tot een scala van ongezonde gevolgen: spieratrofie, decubitus, trombose, contracturen en urineweginfecties. Zo leerden we dat ooit. Toch is mobilisatie niet in alle opzichten gezond. Zeker niet in de militaire geneeskunde.

Dat zien we aan de recente chaotische Russische mobilisatie. Wat een ellende. Maar de casus uit onze eigen vaderlandse geschiedenis is ook niet zonder problemen verlopen. En onze jongens hoefden nog niet eens het slagveld op.

Mijn grootvader wordt op 31 juli 1914 opgeroepen om zich bij zijn dienstonderdeel te melden. Hij is dan 31 jaar. Zijn militaire dienst heeft hij er al een paar jaar op zitten. Een dag later breekt de Eerste Wereldoorlog uit. De aanvallers laten Nederland echter links, nou feitelijk rechts, liggen. De gemobiliseerden blijven in hun kazernes, boerenstallen of nog primitievere onderkomens zitten wachten op een Duitse invasie die niet komt.

Aanvankelijk denkt men dat de oorlog van korte duur zal zijn en dat iedereen met de kerst weer thuis is. Maar in november 1914 lopen de strijdende partijen in Noord-Frankrijk vast in een langdurige loopgravenoorlog. Uiteindelijk blijft het gemobiliseerde Nederlandse leger, mijn opa en nog 237.000 man, vier jaar lang paraat. Het worden vier jaar van voornamelijk nietsdoen, want Nederland ‘weet zijn neutraliteit te handhaven’.

Vier jaar nietsdoen, verveling en ergernis, wat doet dat met een mens? Wat doet dat met een kwart miljoen jonge mannen? En wat doen die mannen de hele dag? Deze mobilisatie is eigenlijk één grote immobilisatie. De fysieke conditie dreigt onaanvaardbaar diep te zakken. Vandaar dat de legerleiding op zomerdagen dagmarsen van wel 40 kilometer organiseert.

Verder wordt er veel aan ‘lichaamsoefeningen’ gedaan. De overblijvende tijd wordt besteed aan wachtlopen, poetsen en het schoon en bedrijfsklaar houden van de wapenrusting. Want als koningin Wilhelmina een onaangekondigd bliksembezoek brengt moet alles glimmen!

Sociaalgeneeskundig is het een leerzaam natuurlijk experiment. De mobilisatie blijkt nogal wat gezondheidsrisico’s met zich mee te brengen. De gemobiliseerden zijn door de slechte huisvesting en de povere hygiëne kwetsbaar voor infectieziekten. Scabiës, vlektyfus en soa’s krijgen alle kans. Naar schatting 3 tot 5 procent van de militairen loopt een soa op.

Soa’s worden – net als het alcoholmisbruik – een reële bedreiging voor de paraatheid van onze jongens. Een effectieve bestrijding is niet goed mogelijk. Waar moet je beginnen? Een wet uit 1911 verbiedt het te koop aanbieden van voorbehoedsmiddelen. Het bordeelverbod van 1912 moet de prostitutie in Nederland tegengaan. De militaire leiding neemt hierbij een tweeslachtige houding aan. Men ziet de seksuele nood van de jonge mannen. Men ziet dat sommigen hun toevlucht nemen tot homoseksueel gedrag. In de boerenstallen wordt bestialiteit gesignaleerd. Prostitutie wordt nog als de minst kwade uitlaatmogelijkheid beschouwd. Dat wordt zelfs georganiseerd. Daarbij zijn vaak Belgische vrouwen betrokken die, om hun gezin te onderhouden, in Nederland hun diensten aanbieden. In straten met veel geïnfecteerde prostituees worden militaire posten opgezet waar passerende militairen wordt gewezen op het besmettingsgevaar. Maar dat helpt niet veel.

‘Ondanks voldoende kennis heeft de preventie gefaald’, kunnen we achteraf vaststellen. Ik ben benieuwd naar de evaluatie van de Russische mobilisatie.