Het gesprek tussen patiënt en dokter; de hoeksteen van ons vak

Dit jaar werk ik als chirurg een jaar in het Karolinska instituut en ziekenhuis in Stockholm. Natuurlijk is de schok groot wanneer je jezelf uit je stabiele Groningse leventje verplaatst naar een wereld met een nieuwe taal en cultuur. Maar één ding blijft hetzelfde: het gesprek tussen de arts en de patiënt. Afgelopen maand had ik het voorrecht om een aantal keer in de Zweedse spreekkamer te zitten en realiseerde me: waar je ook bent, het gesprek tussen de dokter en patiënt vormt de basis van ons vak.

Natuurlijk ben ik chirurg en kan ik genieten van een fraai verlopen operatie met een goede samenwerking en een goed resultaat. Maar toch, de patiënt die op het spreekuur komt met een vervelend probleem, onzeker, vaak nerveus, vertrekt na een goed gesprek meestal in een betere stemming dan bij aankomst. En dat terwijl er op dat moment concreet nog niets veranderd is. Er is nog geen operatie verricht, geen medicatie of bestraling gegeven. Dat is iets wonderlijks. Het gesprek zorgt er kennelijk voor dat de patiënt zich gehoord voelt waarna de dokter helderheid verschaft over de ziekte, met het inzicht hoe de stappen genomen moeten worden.

De grootste kwelling voor de mens is de onzekerheid, het niet weten wat er te wachten staat. Deze kwelling is soms dominanter dan de ziekte zelf. Na een goed gesprek is er meestal een plan en wat de behandeling ook wordt, de mens om wie het gaat kan zich weer instellen op een bepaalde toekomst, hoe onzeker deze soms ook is. Bovendien, door het probleem in het daglicht op tafel te leggen wordt iets groots waarmee je thuis zit, vaak toch kleiner. Het gesprek op de polikliniek, buiten de echte hectiek van het ziekenhuis is een moment waarin je in alle rust met de patiënt diens voorkeuren en keuzes kan doornemen aan de hand van hoe deze in het leven staat.

Zo wordt op het spreekuur de hoeksteen gelegd van de behandeling: het vertrouwen tussen de arts en de patiënt. Dit vormt de basis waarop de rest van de behandeling rust. De patiënt legt diens kwetsbaarheid en zorgen deels in de handen van de behandelaar. Dat schept een belangrijke maar ook noodzakelijke band. Er komen namelijk op de weg van de behandeling vaak tegenslagen, waarbij elke keer weer kan worden teruggegrepen op dat eerste gesprek. Geen probleem als alles goed gaat, maar in mijn ervaring blijken gecompliceerde behandelingen waarbij dit gesprek niet heeft plaatsgevonden, communicatief lastig. Er is geen basis van vertrouwen, het fundament ontbreekt en dat voel je.

Maar het spreekuur is ook een bibliotheek met hoofdstukken. De patiënt komt weer terug, en wij dokters willen weten hoe het gaat in het volgende hoofdstuk. Wij zijn betrokken geraakt en willen graag een beetje over de rug meekijken; heeft de behandeling geholpen, wat kan beter en hoe kunnen we leren van de wijze lessen? Patiënten laten ons zien hoe je met tegenslagen omgaat en een nieuwe draai aan het leven geeft.

Maar het meest opvallende aan het gesprek vind ik: of het nu Zweden, Australië of Malawi is, de lichaamstaal is overal hetzelfde. Ook al versta je de taal niet, wat zich afspeelt is identiek. De dokter die de patiënt ophaalt uit de spreekkamer, de spanning die te lezen is op het gezicht, het gaan zitten en de eerste begroeting. Het mededelen van het nieuws, de lange stilte, het verdriet, de opluchting. Er volgt ontspanning, er wordt weer gesproken, wellicht nog een aanvullend lichamelijk onderzoek; en er is ruimte voor een grap, een enkele vraag over de onbestendige toekomst. Het gesprek komt langzaam tot een einde, de zinnen worden korter, een stoel verplaatst, het hoofd richt zich op. De dokter en de patiënt staan op en lopen samen de spreekkamer uit, terug het leven in.