Euthanasie en het trolleyprobleem

Het trolleyprobleem is een gedachte-experiment waarbij gekeken wordt naar de bereidheid het leven van één persoon op te offeren om vijf anderen te redden. Hieronder een mooie animatie daarover. In de basisvariant wordt gevraagd of je bereid bent een wissel om te zetten, waardoor een onbemande tram niet vijf mensen, die nietsvermoedend aan het spoor werken zal dood rijden. Maar die tram komt dan wel op een ander spoor waar ook iemand staat en die zal dan omkomen. Door jouw keus. Het blijkt, dat veel mensen toch bereid zijn die verantwoordelijkheid te nemen.

Dat ligt anders bij de variant waarin je de tram alleen kunt stoppen door iemand ervoor te gooien. Het principe is hetzelfde. Door jouw ingrijpen gaat één mens dood en blijven vijf anderen gespaard. Maar zelf iemand voor de tram gooien gaat de meeste mensen toch te ver. Dat geldt helemaal voor de variant waarin je een patiënt laat doodgaan, omdat dan met zijn organen vijf andere mensen kunnen worden gered. De eerste keer dat ik die variant hoorde, vervulde het me met afgrijzen, maar naarmate ik er langer over nadacht vond ik lastiger aan te geven wat het verschil is met het omgooien van de wissel. Het principe is hetzelfde, maar toch voelt het heel anders. De eigen betrokkenheid bij de dood van die ene man voelt groter naarmate je actiever ingrijpt. Een wissel omgooien is toch wat anders dan iemand moedwillig doden om zijn organen te gebruiken.

Wat heeft dit nu met euthanasie te maken? En dan bedoel ik euthanasie bij mensen met een psychische aandoening. Ze hebben dus nog jaren te leven, maar er is een grote kans dat dat jaren lijden wordt. Is dat 100 procent zeker? Nee, bij psychische aandoeningen weten we dat niet zó absoluut zeker. Maar de persoon zelf vraagt of je hem uit zijn lijden wilt verlossen. Daarin meegaan maakt je medeverantwoordelijk voor het niet benutten van de kans dat hij nog had kunnen opknappen. Weliswaar een kleine kans, maar niet nul. Weliswaar een kans waarvan iemand zelf bereid is hem op te geven, maar jij gaat er dan in mee. Daar hebben mensen veel moeite mee en dat is begrijpelijk. Door erin mee te gaan, zeker als je zelf de euthanasie uitvoert, ben je medeplichtig.

Maar er is ook een andere kant. Als je er niet in mee wilt gaan, dan loop je óók een risico, namelijk dat je iemand aan zijn beroerde lot overlaat. Dat hij nog jaren een ellendig bestaan moet leiden. Eigenlijk ben je daar dan ook medeplichtig aan, maar toch voelt dat anders.

De weerstand tegen euthanasie bij mensen die nog jaren te leven hebben komt vaak voort uit niet medeverantwoordelijk willen zijn voor het niet benutten van de kleine kans dat hij nog zou kunnen opknappen. De medeverantwoordelijkheid voor de grote kans dat iemand nog jaren zal lijden of mogelijk zelf een eind aan zijn leven maakt, wordt anders beleefd. Maar hij is er wel.

Iemand aan wie ik het trolleyprobleem voorlegde zei: ‘Ik wil iets kunnen kiezen waarbij ik niet verantwoordelijk ben voor ellende.’ Begrijpelijk, maar soms is dat er niet. Zoals bij een euthanasieverzoek bij psychische aandoeningen. Er niet aan meewerken is ook een keus waar je verantwoordelijk voor bent. Net zo goed als er wel aan meewerken, ook al voelt het anders.