De deugdokter

Iedere gelijkenis met bestaande personen berust op toeval. Maar hij bestaat wel. En zij bestaat ook. Ik heb het over de deugdokter (m/v). Die is deskundig, zelfverzekerd en ambitieus. Maar soms een beetje té. Te wát eigenlijk? Laat mij zijn profiel schetsen.

Ik stel een portret samen uit vele indrukken. Ik beschrijf een prototype. Misschien herkent u het.

De deugdokter is heel betrokken. Hij streeft naar perfectie in werk en leven. Hij bouwt zijn dossier systematisch op. Zijn diagnostiek is state of the art. Hij kent de publicaties op zijn vakgebied, ook de allernieuwste, met naam en toenaam. Hij mist geen congres. Hij heeft accreditatiepunten te over. Ook privé heeft hij alles perfect georganiseerd. Dat vindt hij ook vanzelfsprekend met een vrouw die fulltime werkt, en vier of vijf opgroeiende kinderen.

In de intervisiebijeenkomsten heeft hij geen vragen. Hij heeft alleen mededelingen. Dat en dat artikel is belangrijk. Zus en zo heb ik gehandeld bij die en die aandoening. De groep neemt het voor kennisgeving aan. Geen discussie. Er is niks op zijn werkwijze aan te merken. Alles is helemaal volgens de richtlijnen.

Een richtlijnige collega. Het werkwoord ‘afwijken’ komt in zijn handelingsrepertoire niet voor. Als anderen wél afwijken toont hij geen begrip. Die anderen beroepen zich daarbij vaak op ethische overwegingen. Daar heeft hij geen boodschap aan. Volgens hem moet je de wereld van de wetenschap en die van de ethiek niet vermengen. En zeker niet in de sociale geneeskunde. Wetenschap en ethiek kunnen niet samengaan. Als je niet-wetenschappelijke argumenten gaat meewegen komt de rechtvaardigheid in het geding. Gelijke gevallen moeten gelijk behandeld worden. Als je een uitzondering maakt omdat het een schrijnend geval is, dan doe je onrecht aan diegenen voor wie je die uitzondering niet maakt.

Zonder het te beseffen introduceert hij hier een ethisch argument ter onderbouwing van zijn rechtlijnigheid. Afwijken zou de rechtvaardigheid schaden. Ik zie hier een mogelijk aangrijpingspunt voor een doorbraak. Zou niet-afwijken in een concreet geval ook de rechtvaardigheid kunnen schaden? Ik vraag het hem op de volgende intervisiebijeenkomst. Uitgesloten, zegt hij.

Wacht zeg ik, laat me een voorbeeld geven, dan wordt het concreter. Willem (54) werkt als teamleider voor een ICT-bedrijf met zelfsturende teams. Willem is een detailfreak. Dat is twintig jaar goed gegaan. Maar het viel hem steeds zwaarder. Hij is zijn grip op het team verloren. Zijn verzuim rees de laatste jaren de pan uit. Bij de laatste reorganisatie is Willem er dan ook uit gegooid. Intussen zit hij twee maanden thuis met spanningsklachten. Hij slaapt slecht en kan zich moeilijk concentreren. Een zoon van hem zit in voorarrest. Die zou hand- en spandiensten hebben verleend aan drugsdealers. Maar is Willem nu echt ziek? Wat te doen?

Van tweeën één. Óf Willem kan het niet meer aan én dat heeft een medische oorzaak – een aanpassingsstoornis, een burn-out of een depressie, kies maar uit. Óf hij heeft zich onvoldoende aangepast aan de veranderende eisen van zijn werk. Is niet meegegroeid met zijn team. Geef ik Willem zo’n medisch etiket, dan krijgt hij twee jaar om te re-integreren. Zijn loon wordt doorbetaald. Maar gooi ik het over de andere boeg, dan is Willem niet ziek. Hij is achtergebleven bij de ontwikkelingen en zit nu met de gebakken peren. Medisch is er niks aan de hand. De bal ligt niet bij mij. Die ligt bij Willem. Hij zal ander werk moeten zoeken.

Welk spoor kies jij hier, deugdokter? Hij fronst zijn voorhoofd. Zijn keuze is voorspelbaar, net als zijn oordeel. Willems klachten berusten niet op ziekte of gebrek. Voor hem geen loondoorbetaling of ziektewetuitkering. Willem mag blij zijn dat hij een tijdje WW krijgt. Elke andere beslissing is ingegeven door misplaatst medelijden. Onethisch ten opzichte van andere cliënten en de maatschappij als geheel. Dat Willem in een uitzichtloze situatie verkeert, lijkt de deugdokter niet te raken.

Deugdokters hebben een functie. Ze houden ons scherp. Maar soms… is het wat té. Tja, te wát eigenlijk? Te rechtlijnig denk ik. Te veel richtlijn. Te weinig zorg.