‘Als ik maar merk dat je echt in me geïnteresseerd bent’

Christiaan Rhodius is specialist ouderengeneeskunde en arts palliatieve geneeskunde in hospice Bardo in Hoofddorp.

De palliatieve paradox

‘Toen mijn vrouw zwanger was van ons eerste kind werd bij mij een hersentumor gediagnosticeerd. Het was een heel heftige tijd waarin ik ontdekte wat ik later de palliatieve paradox ben gaan noemen. Namelijk dat in het zicht van de dood, onderlinge verbondenheid cruciaal is bij het loslaten van het leven. Gelukkig bleek de tumor uiteindelijk goedaardig en goed operabel.

Door mijn werk en mijn eigen ziektegeschiedenis heb ik scherp voor ogen dat patiënten en hulpverleners in hetzelfde schuitje zitten. Het is een ontmoeting tussen twee sterfelijken en dat bindt in de onderlinge relatie. Een in 2022 verschenen rapport van de Lancet Commission on the Value of Death sluit hierbij aan. Het benoemt een aantal “realistic utopia”. Eén daarvan is dat sterven gezien wordt als een sociaal en spiritueel proces in plaats van een louter fysieke gebeurtenis. In dit perspectief staat de relatie met de patiënt centraal. Door van hieruit te werken geef ik mijn werk als palliatief arts zin.’

Zingeving vormgeven: tevoorschijn luisteren en vragen stellen

‘Bij iedere ontmoeting met een patiënt wil ik expliciet vertrekken vanuit het verlangen om goede zorg te bieden. Wat dat inhoudt, hangt af van de patiënt. Om daarachter te komen is een houding van verwondering, nieuwsgierigheid en openheid van belang. Een patiënt zei me ooit: “Als ik maar merk dat je echt in me geïnteresseerd bent, mag je me alles vragen en kan ik alle antwoorden geven.” Een wijze les die me altijd is bijgebleven.

Goed luisteren en vragen stellen zijn cruciaal. Dat begint al bij de kennismaking. Hoe wil je aangesproken worden? En wie zijn er belangrijk voor je in deze fase? Ik gebruik vaak de patient dignity question: wat moet ik van jou als persoon weten om je goede zorg te kunnen bieden? Als het lukt om iemand “tevoorschijn te luisteren”, krijg je ook meer zicht op emotionele aspecten. Die zijn letterlijk en figuurlijk richtinggevend. Ik heb me veel beziggehouden met emotionally focused therapy. Daar leerde ik dat emoties ons helpen om op het spoor te komen van wat echt van belang is. Emoties kunnen ook zicht geven op latente hulpbronnen van de patiënt die tot steun kunnen zijn. Als iemand bijvoorbeeld zegt: “In moeilijke periodes van het leven bood het luisteren naar muziek me troost”, is dat een ingang om te kijken hoe muziek tot steun kan zijn. Ruimte geven voor iemand als persoon schept ook veiligheid. En die veiligheid is nodig om de reis richting de dood te maken. Daarin lopen we samen op, we geven die reis samen vorm.

Het helpt me om dit te zien als een proces van improvisatie. In mijn betrokkenheid bij de buurtwerkplaats vlakbij ons huis in Amsterdam leerde ik veel over principes van improvisatie en social design. Alle partijen dragen bouwstenen aan waarmee we samen aan de slag gaan.

Dat doen we eigenlijk ook in het hospice. Samen geven we binnen onze mogelijkheden vorm aan de laatste levensfase. Zo geven we zorg die is afgestemd op de verlangens van de patiënt en zin aan het leven op weg naar de dood.’

Luister ook naar de podcastserie van hospice Bardo, onder andere over de palliatieve paradox.

Ook vertelt Bram Tjaden meer over dit ‘zingevingsproject’ in MC de Podcast.