Veel verbeteringen nodig voor wetten rond gedwongen zorg

De stofkam moet door twee wetten voor gedwongen zorg. Dat blijkt uit een eerste evaluatie van de Wet zorg en dwang (Wzd) en Wet verplichte ggz (Wvggz) die naar de Tweede Kamer is gestuurd. Onderzoekers zien ruimte voor 43 verbeteringen om de wetten werkbaarder te maken voor zorgaanbieders, en patiënten en cliënten er beter mee te dienen. 

Onderzoekers hebben in opdracht van VWS in een eerste evaluatie gekeken naar knelpunten in de uitvoering bij de Wzd en Wvggz die per 2020 van kracht werden, in samenhang met de Wet forensische zorg. Die wetten hebben al twee reparaties achter de rug, omdat de uitvoering in de praktijk complex en administratief tijdrovend bleek, reden voor een versnelde evaluatie. In een lijvig rapport hebben de onderzoekers voorlopige conclusies getrokken en maar liefst 43 aanbevelingen tot verbetering gedaan. 

Euvels

De onderzoekers komen tot een aantal euvels die de uitvoering van beide wetten parten speelt. Zo ontbreekt het bij veel mensen die met de wetten moeten werken aan kennis, door de ingewikkeldheid van de wetten. Ook ontbreekt het aan randvoorwaarden om de wetten goed te kunnen uitvoeren: voldoende geld en beschikbaarheid van personeel, plaatsen en (crisis)bedden. Het veld was daardoor niet goed voorbereid bij aanvang, en de coronacrisis hielp ook niet mee om een goede start te maken. 

Een belangrijk knelpunt is dat de wetten om veel papieren gegevensuitwisseling tussen betrokkenen partijen vragen, waarvan nut en noodzaak niet altijd duidelijk is. Het over twee wetten verdelen van verplicht opgelegde zorg leidt tot vragen en onduidelijkheden over welke wet op wie van toepassing is. Jurisprudentie brengt niet altijd meer helderheid. En de wetten sluiten niet altijd goed aan op de werkzaamheden in de praktijk. 

Ambulant

Verder komt ambulante gedwongen zorg, een nieuwe zorgvorm die meer rekening moest houden met de patiënten en cliënten, niet goed van de grond. Het lukt ook nog niet goed om voorkeuren van patiënten en cliënten mee te nemen in plannen van aanpak, of om hun familie en naasten te betrekken. 

De onderzoekers hebben algemene aanbevelingen om tot verbeteringen te komen. Zo pleiten zij voor scholing van en voorlichting aan de mensen die met de wetten moeten werken. En ze raden aan om beide wetten door te lopen op onnodige administratieve belasting. En te kijken waar vereenvoudiging qua papierwinkel mogelijk is, om zorgverlener en -ontvanger te ontlasten. Ook is nodig dat patiënten en cliënten, als dat beter is voor de passende zorg, van het ene naar het andere wetsregime kunnen worden geplaatst. 

Schrappen

Voor specifiek de Wvggz wordt bijvoorbeeld aanbevolen om de plicht te schrappen dat een burgemeester een patiënt eerst moet horen voordat deze een crisismaatregelen kan opleggen. En te kijken hoe verplichte zorg vaker kan worden voorkomen door een plan van aanpak beter in te zetten dan nu gebeurt. Voor de Wzd wordt bijvoorbeeld geopperd om cliëntvertrouwenspersoon wettelijk toe te staan dat dat deze de cliënt in een instelling kan bezoeken. Ook is daar een oplossing nodig voor het gegeven dat het moeilijk is geschikte mensen te vinden voor de zorgverantwoordelijke en -functionaris, functies die bij de wet horen.

Halverwege volgend jaar, als ook een tweede evaluatie (naar effecten en doeltreffendheid van de wetten) is afgerond, volgt er een eindrapport. Een nieuw kabinet komt dan naar verwachting eind 2022 met een oordeel richting Tweede Kamer over hoe nu verder te gaan met deze wetten.