'Psychiatrie te biologisch'

De psychiatrie is  te ver doorgeslagen in de biologische richting. Dat zei prof. dr. Anne Speckens,  hoogleraar psychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum St Radboud  in Nijmegen, in haar oratie vorige week vrijdag. Depressieve patiënten krijgen te snel een pil, terwijl ‘praten’ meestal effectiever is, vindt ze.

De biologische psychiatrie vergroot via genetisch onderzoek en neuro-imaging weliswaar het inzicht in het ontstaan van depressie, maar heeft  helaas nog niet veel bijgedragen aan een betere behandeling. ‘Het lijkt erop dat er niet zozeer bepaalde hersen­gebieden zijn die niet goed functioneren’, zo vatte ze de bestaande kennis samen, ‘maar dat er sprake is van een verstoord evenwicht in een circuit van verschillende hersengebieden die met elkaar zijn verbonden’. Zowel pillen als praten kan helpen het evenwicht in dit circuit te herstellen. Probleem is echter dat ‘pillen’ nogal overgewaarderd zijn: bij een depressie heeft ‘praten’ in de vorm van cognitieve gedragstherapie op termijn meer effect dan medicatie, zo blijkt uit onderzoek.

Dat is ook wel in te zien, meent Speckens. Bij depressieve patiënten gaat het om meer dan louter genen, hersenstructuren en neurotransmitters: ‘Het gaat ook om de sofware: wat iemand in zijn leven heeft meegemaakt, zijn ideeën over zichzelf, over anderen in de wereld, zijn gedachten, gevoelens en gedrag.’

Dat huisartsen bij 80 procent van de patiënten met een depressie toch medicatie voorschrijven, heeft volgens Speckens te maken met de lobby van de farmaceutische industrie en het tekort aan cognitief gedragstherapeuten. Zij bepleit daarom met kracht psychiatrisch verpleegkundigen op te leiden tot cognitief gedragstherapeuten, hetgeen in Engeland al gebeurt. 

Die therapeuten zouden zich dan tevens kunnen toeleggen op nieuwe, veelbelovende varianten van de cognitieve gedragstherapie. Een van die varianten richt zich vooral op depressieve patiënten die rumineren. Dat is het verschijnsel dat negatieve gedachten steeds maar blijven rondmalen in de geest, hetgeen een effectieve behandeling in de weg staat. Een tweede, nieuwe variant is de mindfulness based cognitive therapy of aandacht­gerichte cognitieve therapie, waarvan de principes zijn ontleend aan boeddhistische meditatietechnieken. De patiënt wordt geleerd om zijn aandacht te richten op het hier en nu, zonder meteen allerlei opvattingen te hebben over hoe hij zich voelt of over de gedachten die door zijn hoofd gaan. Deze variant  blijkt vooral effectief in het voorkómen van een terugval bij mensen die al eerder een depressie hebben gehad.

Misschien is er nog een derde reden waarom er te weinig oog is voor ‘praten’.  ‘Er zijn’, zegt Speckens, ‘ nogal wat psychia­ters, die menen te moeten getuigen van het feit dat psychiaters ook medisch specialisten zijn. Dat hun vak zich beweegt op het gebied van de ‘harde’ wetenschap: de genen, neurotransmitters, receptoren, geactiveerde hersengebieden. Alsof de psychiatrie dan pas een medisch vak is.’ << HM