‘Genderdivers dokteren bevordert de gezondheid’

Giacomozzi (28) en Sintenie (29) maken zelf ook deel uit van de lhbtiqa+-gemeenschap. Ze herkennen zichzelf niet in de beschrijving ‘man’ of ‘vrouw’ als het om hun identiteit gaat. Ook de daarvoor meestal gebruikte term non-binair dekt voor deze artsen persoonlijk de lading niet goed. Zij omschrijven zichzelf bij voorkeur als ‘genderdivers, gendernonconform of queer’. Wat betreft persoonlijke voornaamwoorden voelt Giacomozzi zich prettig bij beide opties die de laatste jaren aan hun opmars in de Nederlandse taal zijn begonnen als alternatieven voor zij en hij, namelijk die en hen (met daarbij respectievelijk diens en hun als alternatieven voor haar of zijn). Sintenie geeft voor zichzelf de voorkeur aan ‘die/diens’, omdat ‘dit wat natuurlijker voor mij klinkt’. In dit artikel wordt die optie gebruikt.

Brug slaan

Hun gedeelde achtergrond leidde vorig jaar tot de oprichting van Treat it Queer, waarin zij zich met een aantal andere zorgprofessionals inzetten voor betere zorg voor ‘genderdiverse’ en ‘seksueel divers georiënteerde’ mensen, zoals de jonge organisatie de lhbtiqa+-gemeenschap aanduidt. Sintenie: ‘We merkten dat er een verbinding mist tussen de lhbtiqa+-gemeenschap en de medische gemeenschap. Wij willen een brug slaan. We willen aan de medische wereld uitleggen waarom sommige zaken belangrijk zijn voor patiënten. Maar ook aan patiënten uitleggen wat medische beperkingen zijn.’

De bejegening van deze patiënten is nog regel­matig verre van passend

Al tijdens hun studie geneeskunde misten Sintenie en Giacomozzi gepaste aandacht voor de ‘queer gemeenschap’. Sintenie: ‘Bij casuïstiek die werd besproken van bijvoorbeeld een homoseksuele man, ging het in negen van de tien gevallen alleen over het uitvragen van hiv. Het was wel goed bedoeld, maar het werkt toch stigmatiserend. Het ging nooit toevallig over twee moeders, of toevallig een transgenderpatiënt met ook een gebroken arm.’ Ook miste die bijvoorbeeld ‘praktische handvatten voor de anamnese en lichamelijk onderzoek. Hoe vraag je iets op een neutrale manier uit op een manier waarop je wel iedereen includeert?’ Giacomozzi: ‘Mensen die trans­gender of genderdivers zijn hebben niet alleen gender­bevestigende zorg nodig. Ze hebben ook een huisarts of een psycholoog of kno-arts nodig. Hulpverleners zijn zich er weinig bewust van dat deze mensen ook hún patiënt kunnen zijn en zijn er vaak niet op voorbereid.’ Dat leidt ertoe dat de bejegening van deze patiënten nog regel­matig verre van passend is, schetsen Sintenie en Giacomozzi.

Goed bedoelen

Sintenie noemt het voorbeeld van een transgenderpatiënt die op de Spoedeisende Hulp komt met een hulpvraag die niets met genderdysforie te maken heeft. ‘Maar bij wie de arts dan toch uit interesse vragen gaat stellen over de procedure van een ondergane borstoperatie. Terwijl de patiënt daar niet op zit te wachten en zich zorgen zit te maken over iets heel anders. Vaak bedoelen zorgverleners het wel goed en willen het goed doen, maar weten dan niet hoe. Als iemand dan neutraal aangesproken wil worden, denken ze bijvoorbeeld dat je het beste ‘het’ als voornaamwoord kunt gebruiken. Terwijl wij dat juist willen vermijden, want daarmee klinkt het alsof je iemand als een object beschouwt.’

Of artsen stellen relevante vragen bij de anamnese niet, uit angst te veel te vragen, schetst Giacomozzi.

‘Het gaat ook om ergens rekening mee houden uit medisch-technisch oogpunt. Bij gynaecologie is het wel van belang om te weten of iemand een baarmoedermond heeft om een uitstrijkje af te nemen. Dat moet je gewoon vragen als je het niet uit het dossier kunt halen. In de eerste lijn kan iemand met maagzuurklachten komen. Er zijn transgendermensen die een binder dragen (een hesje om borsten plat te maken, red.). Als je dat lang zonder pauze draagt, kan dat maagzuurklachten geven, maar dat weten veel huisartsen niet. Dan ga je daar niet naar vragen en ook niet het juiste beleid inzetten.’

Timing en dosering

In de medische wereld ziet Giacomozzi ‘een enorme hetero­gene groep mensen die nog heel binair denkt dat je in de biologie alleen XX en XY hebt’, naast een aantal ‘heel ruimdenkende artsen’. Sintenie merkt dat artsen ‘hun best doen om patiënten gelijk te behandelen en niet te discrimineren, maar daardoor minder oog hebben voor de diversiteit die juist heel belangrijk kan zijn voor bepaalde patiënten. Zij stappen dan weer over het onderwerp heen.’

Het zou volgens beide artsen helpen als hun vakgenoten meer kennis vergaren en zich de terminologie meer eigen maken. Zodat hun spreek­kamer een veilige plek is waar een patiënt weet dat geaardheid of gender­identiteit bespreekbaar is, relevante informatie een plek in het medisch dossier krijgt en artsen tot een goede anamnese en behandeling kunnen komen. Sintenie: ‘Een patiënt moet zich veilig genoeg voelen om die informatie te delen en niet het idee hebben dat een zorg­­ver­lener moet worden onderwezen terwijl iemand komt om hulp te vragen.’

Het is ‘lastig om een juiste timing en dosering te vinden bij het bespreekbaar maken’, erkent Sintenie. Treat it Queer wil daarbij helpen met workshops en trainingen. Die zijn in het eerste bestaansjaar gegeven aan onder andere medisch specialisten, bij GGD’s en aan studenten geneeskunde in binnen- en buitenland.

Zakkaartjes

Ook heeft Treat it Queer een set zakkaartjes gemaakt. Zo is er een kaart die de definities van genderidentiteit, seksuele oriëntatie, bio­­logisch geslacht en genderexpressie uiteenzet, en met genderneutrale woord­keuzes en aanspreektips. Er zijn kaartjes die aangeven welke fysieke kenmerken je tegen kan komen bij patiënten die een hormoon­­behandeling of genderbevestigende operatie hebben ondergaan. Of waar tips op staan hoe je een lichamelijk onderzoek het beste uitvoert. Ze zijn gratis te downloaden op de site van Treat it Queer, benadrukt Giacomozzi. De zakkaartjes zijn er nu in Nederlandse en Engelse variant, en worden binnenkort in het Frans en Italiaans gemaakt, om ook artsen buiten Nederland te bereiken.

De kaarten geven voorbeelden van praktische manieren om een veilige en daardoor betere zorgomgeving te creëren. Van het tonen van een regenboogvlag in de spreekkamer tot het vragen naar de ‘partner’ van een patiënt, in plaats van naar iemands man of vrouw, geeft Sintenie als voorbeeld. ‘Vul niet te veel in of veronderstel niet te veel.’ Giacomozzi: ‘Of als je iemands geslachtsorganen moet onderzoeken, vraag eerst of dat oké is. Leg uit dat je iets moet weten wat belangrijk is voor de diagnostiek en eventuele behandelopties. Of maak voornaamwoorden zichtbaar, bijvoorbeeld in de handtekening van je mail. Dat wordt nog weinig gedaan in de zorg.’ Sintenie: ‘Terwijl dit het normaliseert dat er andere mogelijkheden zijn. En het maakt het makkelijker het gesprek erover aan te gaan.’

Het onderwerp genderdiversiteit leidt snel tot polarisatie, ook in de medische wereld

Nuchtere blik

Het onderwerp genderdiversiteit leidt snel tot polarisatie, ook in de medische wereld. Giacomozzi en Sintenie bekijken dat met een nuchtere blik. Sintenie: ‘Met genderdiversiteit wordt nog weinig gedaan tijdens de geneeskundestudie en de vervolgopleiding. De ontwikkelingen in de maatschappij zijn de laatste jaren heel snel gegaan. De medische wereld wil graag goed onderbouwd onderzoek voordat er iets verandert, dus daar gaan ontwikkelingen soms wat langzamer. Ik vind het wel fijn om te zien dat mensen met elkaar in gesprek gaan, dat collega’s elkaar aanspreken en elkaar zaken uitleggen. In de geneeskunde ben je nooit uitgeleerd en volgen er altijd nieuwe ontwikkelingen. Soms is net die ene vriendin, buurman of patiënt nodig om te maken dat iemand zich realiseert dat dit onderwerp minder zwart-wit is.’

Ze doen hun verhaal op de eerste avond dat de Tweede Kamer spreekt over een aanpassing van de Transgenderwet, om de deskundigenverklaring te schrappen voor mensen die hun geslacht in hun identiteitspapieren willen wijzigen. De non-binaire optie X als alternatief voor M of V regelt die aanpassing nog niet – daar is een initiatiefwetsvoorstel voor in voorbereiding. Als het aan Treat it Queer ligt, komt er ook in de zorg ruimte voor meer registratiediversiteit. Sintenie: ‘Artsen willen de gezondheid van mensen bevorderen. Het is voor de mentale gezondheid bevorderend als mensen wel het gewenste geslacht in hun papieren hebben staan.’ En de somatische zorg hoeft niet te lijden onder een andere omgang met V’s, M’s of X’en in het patiëntendossier, is die ervan overtuigd. Volgens Sintenie is het ‘pragmatischer’ om in medische dossiers zowel geboortegeslacht als genderidentiteit weer te geven. ‘Het geslacht dat er nu staat, correspondeert nu al niet altijd met welke organen, chromo­somen of operatiegeschiedenis iemand heeft. De medische voorgeschiedenis moet compleet zijn. Daarnaast lijkt het me heel erg fijn en belangrijk als er ruimte is voor de gewenste aanspreekvorm en genderidentiteit. Dan hoef je geen uitleg te vragen terwijl je eigenlijk een consult over iets anders wilt voeren.’

Beren op de weg

Volgens Giacomozzi bieden sommige IT-systemen die in ziekenhuizen worden gebruikt al de ruimte om naast het biologisch geslacht ook de genderidentiteit vast te leggen. ‘Dan moet je het wel aanvragen bij de softwareleverancier.’ Sintenie: ‘En als de software de mogelijkheid niet biedt, kun je een tijdelijke oplossing maken door een aantekening vast te pinnen.’ Giacomozzi: ‘Patiënten worden al gebeld om hele medicatielijsten, allergieën of gewicht door te nemen, dan kun je ook uitvragen welke voornaamwoorden passen.’

De angst dat registratiediversiteit wetenschappelijk onderzoek of de recente opkomst van seksespecifieke geneeskunde hindert, zoals sommige artsen opperen, is volgens deze twee artsen ongegrond. Giacomozzi wijst erop dat ‘er in vragen­lijsten vaak geen onderscheid wordt gemaakt tussen gender­identiteit en biologisch geslacht en men alleen ‘man’ of ‘vrouw’ kan aanvinken’. ‘Onderzoek is nu al gebiased vanaf het inclusiemoment als je alleen M en V hebt, want je blijft nu missen dat er andere opties bestaan. Je kunt er juist van leren als je daar oog voor hebt.’ Een meer uitgebreide registratie zorgt er volgens Sintenie juist voor dat ‘er meer extra informatie beschikbaar komt in plaats van dat er informatie verloren gaat’. ‘Er worden veel beren op de weg gezien die er eigenlijk niet zijn.’