Gedaanten van waanzin

Gedaanten van waanzin. Van schaamteloze razernij naar onbegrepen belevingswereld, Rob van den Bosch, Athenaeum, 376 blz., 24,99 euro.

bestel direct

‘De moderne geneeskunde wil de waanzin in een diagnose vangen, maar de kritiek is niet van de lucht, en dat is ook onvermijdelijk als de context zo’n rol speelt.’ Dat schrijft de Groningse emeritus hoogleraar psychiatrie Rob van den Bosch in zijn erudiete betoog over de geschiedenis van de waanzin. ‘In het medisch denken gaat het om ziekte, maar geen gewone ziekte: een aandoening die haar slachtoffers vervreemdt van de gewoonten die ons verbinden met onze medemensen.’

Voor liefhebbers van de geschiedenis van de psychiatrie is Gedaanten van de waanzin een fantastisch boek. Met veel kennis van zaken schetst de auteur de ontwikkeling van de Britse, Franse en Duitse psychiatrie. Dat levert verdieping en veel inzicht op.

In plaats van schizofrenie lijkt nu de term psychose in zwang geraakt. Terecht keert de auteur zich tegen het begrip psychosespectrum, een relativering die naar zijn mening soms zelfs een ideologische lading krijgt, alsof mensen onrecht wordt aangedaan als over symptomen wordt geschreven. ‘Het gaat om “ervaringen”, want het behoort allemaal tot het normale belevingsrepertoire. Maar het is niet altijd zo onschuldig, en nieuwe taboes helpen ons niet verder.’ Voor mensen die het overkomt, is waanzin allesoverheersend, bedreigend en angstig, soms misleidend rustgevend, meestal overweldigend.

Opmerkelijk is de beschrijving uit 1809 door de Londense apotheker en arts John Haslam van het geestelijk verval bij jonge mensen, waarin je de schizofrenie herkent die de Zwitserse psychiater Bleuler in 1908 beschreef. Haslam portretteerde een zekere James Tilly Matthews die op 28 januari 1797 werd opgenomen. Daarmee heeft Haslam onbedoeld de eerste gedetailleerde beschrijving van paranoïde schizofrenie opgetekend.

De innerlijke beleving lijkt het uiteindelijk gewonnen te hebben van de buitenkant van de waanzin. Neem de Franse toneelschrijver Artaud, die zijn psychische toestand in 1925 beschreef als ‘een hoofd door paarden onder de voet gelopen’.