‘De vanzelfsprekendheid van een wilsverklaring moet eraf’
4 reacties
Wat zijn de ervaringen en behoeftes van Nederlandse artsen als zij een verzoek om euthanasie bij dementie krijgen? Huisarts Jaap Schuurmans ervoer toenemende druk vanuit de maatschappij en deed hier onderzoek naar: ‘Het publiek kreeg de indruk dat euthanasie een recht is.’
‘Juridisch gezien hebben artsen veel ruimte om de schriftelijke wilsverklaring over euthanasie van mensen met vergevorderde dementie te volgen. Maar de complexiteit en de belasting van artsen is groot.’ Aldus Jaap Schuurmans, die recentelijk bij het Radboudumc zijn proefschrift verdedigde met de titel ‘Euthanasia requests from patients with dementia. Exploring GPs’ attitudes, experiences, barriers and needs’.
Schuurmans is bijna dertig jaar huisarts in Groesbeek en raakte bij dit onderwerp betrokken toen hij zelf in 2012 euthanasie verleende aan een patiënt met vergevorderde dementie. ‘Daar was ik achteraf niet trots op, het voelde als een nederlaag over het feit dat betrokkenen de overtuiging hielden dat dit de enige uitweg was.’ In 2017 startte hij samen met drie andere artsen een handtekeningenactie en advertentiecampagne in een aantal landelijke dagbladen, genaamd ‘Niet stiekem bij dementie’. Zij waren verontrust over de notitie vanuit het ministerie van VWS waarin stond dat een schriftelijke wilsverklaring op het moment van de euthanasie niet meer in woord of gebaar bevestigd hoeft te worden. ‘Doordat dat in de pers breed werd uitgemeten kreeg het publiek de indruk dat euthanasie een recht is, waardoor de maatschappelijke druk op artsen om euthanasie te verlenen steeds meer toenam.’
Ervaringen Nederlandse artsen
Schuurmans besloot zich ook wetenschappelijk te verdiepen in het onderwerp, nadat hij als kritiek kreeg dat hij te veel een moreel standpunt innam, zonder onderbouwing. ‘Op die manier hoopte ik het debat meer diepgang te geven.’ Zijn belangrijkste onderzoeksvraag: wat zijn de ervaringen en behoeftes van Nederlandse artsen als zij een verzoek om euthanasie bij dementie krijgen? In 2018 hield hij diepte-interviews met elf huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde, zowel ondertekenaars van ‘Niet stiekem bij dementie’ als artsen van de toenmalige Levenseindekliniek, inmiddels Expertisecentrum Euthanasie. ‘Hier kwamen twee belangrijke thema’s uit naar voren. Ten eerste dat een dergelijk verzoek veel tijd kost om goed te exploreren, terwijl die er vaak niet is. En ten tweede dat patiënten en naasten met een soort vanzelfsprekendheid wilsverklaringen inleveren met zinnen als “wanneer ik mijn geliefden niet meer herken wil ik euthanasie”.’ Wat Schuurmans ook opviel is dat specialisten ouderengeneeskunde de waarde van een interdisciplinair moreel beraad met ethici en anderen artsen inzien; een optie die de huisartsen niet noemden.
Mentale belasting
Vervolgens stuurde hij in 2019 op basis van een willekeurige steekproef van het Nivel naar 894 huisartsen een vragenlijst, die bijna de helft van de huisartsen (423) invulde. De helft van de respondenten ontving een of meerdere schriftelijke wilsverklaringen per maand. Een kwart van de artsen bleek moeite te hebben met de interpretatie van een schriftelijke wilsverklaring en zo’n 40 procent had behoefte aan meer kennis over de beoordeling van wilsverklaringen. De huisartsen gaven ook aan euthanasie een mentale belasting te vinden, maar dit percentage was niet hoger dan bij euthanasie bij patiënten zonder dementie. ‘Hieruit blijkt dat de beroepsgroep worstelt met dit onderwerp. En dat terwijl patiënten en naasten denken dat als ze iets op schrift hebben gezet, de euthanasie ook zal plaatsvinden als het zover is.’ Schuurmans verwacht dat in het huidige tijdsgewricht de druk op artsen zal toenemen, doordat het levenseinde steeds vaker bespreekbaar wordt. Dat is ook waar de onderzoekers van de recente evaluatie van de euthanasiewet zich zorgen om maken, ook gezien de nadruk op de beleving en de autonomie van de patiënt.
Meer investeren in zorg
In plaats van dat wilsverklaringen over euthanasie meer vanzelfsprekend worden, hoopt Schuurmans dat we meer investeren in de zorg voor mensen met dementie. ‘Ik heb als huisarts ook patiënten in een verpleeghuis onder mijn hoede en ik zie al zoveel verbetering in de zorg ten opzichte van twintig jaar geleden. Meer investeren in kleinschaligere verpleeghuizen en zorgen dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen met dementie, door bijvoorbeeld alzheimercafés.’ Dat bekent niet dat Schuurmans vindt dat euthanasie bij gevorderde dementie nooit meer een optie moet zijn. ‘Voor de artsen die hiermee worden geconfronteerd is het dan ook belangrijk dat ze er niet alleen voorstaan, dat er voldoende consultatiemogelijkheden zijn, bijvoorbeeld bij SCEN en het Expertisecentrum Euthanasie. Ook geriatrische teams, bestaande uit een specialist ouderengeneeskunde, aangevuld met bijvoorbeeld gespecialiseerde verpleegkundigen, zouden voor huisartsen van toegevoegde waarde kunnen zijn.’
Meer over dit onderwerp vindt u bij dit artikel op medischcontact.nl/artikelen
Lees ook
Saskia Bolte - Openbaar Ministerie
Enkel een wilsverklaring is dat onvoldoende voor euthanasie. Er moet uiteraard ook sprake zijn van lijden. De Hoge Raad wees (o.b.v. wetsgeschiedenis) op drie vormen van lijden. (1) Fysiek lijden veroorzaakt door iets waaraan de patiënt lijdt náást ...dementie, (2) fysiek lijden veroorzaakt door de dementie en (3) niet-fysiek lijden verband houdend met de dementie. Als euthanasie wordt overwogen vanwege lijden onder (3) dan moeten er signalen zijn waaruit blijkt dat de patiënt ‘vreselijk lijdt’. Dat lijden moet actueel aanwezig zijn. Dus enkel het benoemen van verwacht lijden in de verklaring volstaat niet. Het gedrag waaruit dat lijden blijkt, moet bestendig zijn. Dat sprake is van dit soort lijden moet de arts op een zorgvuldige en navolgbare wijze vaststellen. De arts mag daarbij uitgaan van alle omstandigheden van het concrete geval. Ook hier: let op contra-indicaties: duidelijke verbale uitingen of consequent gedrag dat niet strookt met de verklaring (de daarin genoemde voorwaarden voor levensbeëindiging).
De arts moet er dus van overtuigd zijn dat sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden.
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Ja, heel goed dat je dit benoemt. Nog een reden om niet te veel te vertrouwen op een wilsverklaring.
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Hoewel ik Marinou Arends destijds in de zogenaamde koffie-euthanasie van harte de vrijspraak gunde, die ze heeft gekregen vreesde ik, dat het ertoe zou leiden dat het misverstand zou toenemen, dat een wilsverklaring een garantie biedt. Mensen nemen m...ogelijkniet zelf meer de verantwoordelijkheid om om 5 voor 12 euthanasie te vragen, maar vertrouwen erop dat de arts ervoor zorgt als het 12 uur is en ze zelf geen idee meer hebben. Er zijn weinig artsen die dat willen doen. Het lijkt me ook niet makkelijk.
P.J.E. van Rijn
huisarts n.p., Rheden
Op basis van enkel een schriftelijke wilsverklaring euthanasie verlenen aan een wilsonbekwame demente patiënt, die daar zelf nu niet meer om kan vragen, is moreel-ethisch niet toegestaan. Deze verklaring is immers ooit opgesteld door een` andere` per...soon dan de` huidige`, die hier momenteel geen weet meer van heeft. Hoe kun je bij gebrek aan een actueel en weloverwogen verzoek vaststellen dat deze persoon nú dood wil ? Er moet toch echt hiervoor enige communicatie zijn , verbaal of non-verbaal , om te kunnen inschatten of er op het huidige moment sprake is van uitzichtloos en ondragelijk lijden. Want als de wilsonbekwame patiënt dit zelf niet meer kan aangeven of als er daar geen duidelijke tekenen van zijn kan de arts moeilijk vaststellen of er wel voldaan is aan deze zorgvuldigheidseis .In dit geval geldt dan : `In dubio abstine`, `bij twijfel handel niet`. Het Medisch Tuchtcollege heeft ,anders dan de Hoge Raad, geoordeeld dat een demente patiënt het recht om over diens leven te mogen beschikken niet kwijt raakt. Deze uitspraak betekent dat de arts dat dan ook op het moment van de euthanasie aan de patiënt duidelijk moet kunnen maken en deze niet `heimelijk` mag uitvoeren. `Heimelijke` handelingen om doelgericht het leven in stand te houden zijn ` normaal medische handelingen `, in tegensteling tot die het doel hebben te doden .