Vader Nobelprijswinnaar was tropenarts

‘Iets is me gegeven, iets is me weer ontnomen. Wat voor altijd aan mijn jeugd ontbreekt, is een vader te hebben gehad, bij hem te zijn opgegroeid in de geborgenheid van een gezin.’ Dit concludeert Jean-Marie Gustave Le Clézio, die op 10 december de 105de Nobelprijs voor de literatuur in ontvangst mag nemen, in l’Africain, wellicht zijn meest intieme boek.

Die Afrikaan is zijn vader, maar eigenlijk slaat de titel ook op hemzelf: ‘Afrikanen hebben de gewoonte om te zeggen dat mensen niet geboren worden op de dag dat ze uit de moederschoot komen, maar op de plaats en het moment dat ze worden verwekt.’

Weliswaar is de 14de Franse winnaar van de Nobelprijs op 13 april 1940 in Nice geboren, maar zijn vader werkte van 1928 tot 1950 in Afrika als tropenarts. Dit continent is voor de auteur letterlijk en figuurlijk zijn levensbron: ‘Als ik niet die lijfelijke kennis van Afrika had gehad, als ik niet die erfenis had meegekregen van mijn leven vóór mijn geboorte, wat voor iemand zou ik dan zijn geworden?’

In zijn achtste levensjaar maakt Le Clézio zijn ‘enige échte reis’ naar Afrika, waar hij voor de eerste maal zijn 52-jarige vader ontmoet. Deze is na een gelukkige periode in Kameroen door toedoen van de Tweede Wereldoorlog terechtgekomen in het oosten van Nigeria. Zijn geneeskundige werk omvat alles van bevallingen tot lijkschouwingen en Le Clézio geeft hiervan indringende voorbeelden en rake typeringen: ‘Deze man had de training gevolgd voor artsen in afgelegen gebieden - zowel links- als rechtshandig zijn, in staat om zichzelf te opereren met behulp van een spiegel, of om zijn liesbreuk weer dicht te naaien.’

De spartaanse opvoeding die zijn vader in Mauritius had gekregen en het harde, eenzame leven als tropenarts, maakt hem tot een ‘pessimistische, lichtgeraakte, autoritaire man’: ‘kinderen mochten aan tafel nooit praten zonder dat ze daarvoor eerst toestemming hadden gekregen, ze mochten niet rennen, niet in bed spelen of blijven luieren.’ Wat vooral bijdraagt aan diens verbittering, verschilt niet van de ervaring van artsen elders in de wereld: er is steeds minder tijd voor patiënten. Terug uit Afrika zijn ‘zijn woedeaanvallen buiten proporties, extreem, uitputtend’.

De eerder afstandelijk-journalistieke dan literaire stijl waarin De Afrikaan is geschreven, maakt het de kosmopolitische poëet Le Clézio mogelijk om in een kort bestek van nog geen honderd pagina’s de existentiële thema’s aan te snijden, die het decor vormen van zijn oeuvre dat meer dan 50 romans, portretten, kinderboeken en verhalenbundels omvat. Zijn vader met zijn ‘koppige zwijgzaamheid die hem tot zijn dood niet meer zal verlaten’, vormt hierin de sleutelfiguur. Tussen de regels komt niet alleen zijn respect en waardering voor deze door het leven verbitterde man tot uiting, maar laat hij ook zijn intense genegenheid blijken. Een waarachtig leven maakt van een mens zelden een held en gaat vaak ten koste van hemzelf.  Ignace Schretlen

‘L’Africain’ is uitgegeven door Mercure de France (14,73 euro bij

www.amazon.fr

). Er is sinds kort ook een Duitse vertaling: Der Afrikaner. Travelreihe, verschenen bij Hanser Verlag, 14,90 euro.

De Nederlandse vertaling (‘De Afrikaan’) is alleen tweedehands verkrijgbaar.