Tropenarts in Tanzania - De zegening van een asbestdak

Aan water is in Ndala in Tanzania is op dit moment geen gebrek; de regen klettert op de asbest golfplaten op het dokterhuis en de vier regenwatertanks naast het huis lopen over. Op de begraafplaats verschijnt grondwater zo gauw je een spade in de grond steekt. De huisjes van de armen, die zijn opgetrokken uit gedroogde modderblokken, zijn als puddingen ingezakt en de mensen kloppen overal aan voor onderdak.

De Indonesische zuster-matron van het ziekenhuis komt in grote gele kaplaarzen en gewapend met een gebloemde paraplu de overdekte veranda op. Ze vertelt dat er een delegatie uit het dorp voor mijn office staat, die wil weten of ze de afgedankte golfplaten mag gebruiken voor de bouw van tijdelijke onderkomens voor de getroffen gezinnen. ‘Wat moet ik zeggen?’, wil ze weten. ‘Want ik heb gehoord dat die golfplaten gevaarlijk zijn.’

Enige jaren geleden had een inspectieteam van de centrale overheid verordonneerd dat de asbestdaken van het ziekenhuis moesten worden vervangen. Een en ander was een grote aanslag op het budget en halverwege het karwei was de renovatie van de daken gestaakt. De klus was destijds uitgevoerd door lokale timmerlieden en niet door mensen in witte pakken en stofmaskers die het materiaal afvoerden in hermetisch afgesloten containers. In een hoek van het terrein van de technische dienst lagen stapels, vaak gebroken, asbestgolfplaten. In het dorp had ik her en der al afscheidingen gezien die waren gemaakt met golfplaten die me bekend voorkwamen.

Van alles flitste door mijn hoofd voor ik de zuster-matron antwoordde dat de delegatie de golfplaten mocht gebruiken. Ik riep haar nog na dat de mensen de platen niet mochten zagen en na gebruik moesten begraven, maar dat hoorde ze al niet meer.

De volgende dag legde ik in de ochtendbespreking van de medische staf mijn toestemming uit aan de junior- en seniorleden. Ze kennen mij al jaren en toch keken ze me wat verbaasd en zelfs verwijtend aan. Ik had het toch altijd over public health en preventie? Ik verdedigde me aarzelend met de uitleg dat dit soort asbest niet de gevaarlijkste soort was. Dat het ging om een zeldzame, zij het ernstige, afwijking die pas na 25 tot 30 jaar optreedt bij mensen die zeer intensief en langdurig aan asbeststof zijn blootgesteld. Dat de platen op het terrein van de technische dienst ook aan weer en wind waren blootgesteld. En dat de arme gezinnen zonder dak boven hun hoofd een veel groter gezondheidsrisico liepen.

Een van de jongere stafleden vroeg me of ik het gezondheidsrisico van asbest kon vergelijken met het risico dat rokers lopen. Of met het risico van mensen die in hutten wonen met een open vuur en die dus altijd in de rook leven? Of met het risico van mensen die in het acht maanden lange droge seizoen voortdurend fijnstof inademen op en langs de on­-geasfalteerde wegen? Ik had geen evidence-based noch een gewoon antwoord klaar.

Ik eindigde deze onbevredigende sessie over public health met de opmerking dat de asbestdaken beter kunnen blijven liggen totdat het slopen en vernietigen ervan professio­neel wordt aangepakt. Maar dat het drinken van regen­water dat met de overblijvende asbestdaken van het ziekenhuis en de stafhuizen wordt opgevangen geen bekend extra risico oplevert.

Ik heb maar niet gezegd dat op dat moment in Nederland een slachtoffer en zijn nabestaanden een schadevergoeding van 50 miljoen shilling (meer dan 300 maandsalarissen van gekwalificeerd medisch personeel) ontvingen van een asbestverwerkend bedrijf dat in 1967 al wist dat asbest gevaarlijk was.

George P.A. Joosten,  tropenarts MPH, Ndala Hospital, Tanzania