Structureel aandacht nodig voor longaandoening als beroepsziekte

Als we kijken naar de oorzaken gaat het niet alleen om de ‘beruchte’ beroepen als lasser, automonteur of bouwvakker. Ook bijvoorbeeld medewerkers in het onderwijs, de cosmetica-industrie, gezondheidszorg en hout­bewerking kunnen door hun werk een longziekte krijgen.

Hoge ziektelast

Bewezen is dat werkgerelateerde factoren de klachten van longpatiënten aanzienlijk beïnvloeden: dat is bij circa 15 procent van de patiënten met astma en COPD het geval en bij 25 procent van de patiënten met longkanker.² Sommige interstitiële longziekten worden vrijwel uitsluitend veroorzaakt door de beroepsmatige blootstelling aan stoffen. Zoals silicose, een aandoening die onder andere kan ontstaan door het frequent boren met hoogenergetische apparatuur in beton. Ook bij maligne mesothelioom kan de directe relatie met het werk worden gelegd. Het causale verband tussen de blootstelling en de longziekte is echter niet altijd eenvoudig vast te stellen. Voor bijvoorbeeld COPD is het ingewikkeld om de specifieke bijdrage van de beroepsmatige blootstelling in te schatten, vanwege het sterke interfererende causale verband met roken en luchtvervuiling. Toch is het van groot belang dat bij elke longziekte aan een mogelijk verband met het werk wordt gedacht. Werkgerelateerde longziekten brengen namelijk een hoge individuele ziektelast en grote sociaal-­economische gevolgen voor de maatschappij met zich mee. Tot nu toe echter, schiet in Nederland de structurele aanpak met vroegsignalering, een goede organisatie van de zorg en samenwerking tussen de arbocuratieve sectoren, helaas tekort.

Zorgpad

Er zijn zeker wel positieve ontwikkelingen die de signalering van werkgerelateerde longziekten verbeteren. Zo besteedt het Longfonds uitgebreid aandacht aan deze problematiek door het thema ‘Gezond werken met stoffen’.² De Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) is een nieuwe werkgroep gestart, ‘Werkgerelateerde longaandoeningen’, om de problematiek bij longartsen onder de aandacht te brengen en de zorg voor patiënten landelijk te organiseren. En de Long Alliantie Nederland (LAN) heeft een nieuwe tool gelanceerd, het zorgpad ‘Werkgerelateerde longziekten’, waarmee patiënten of hulpverleners kunnen beoordelen of op het werk sprake is van blootstelling aan stoffen die mogelijk invloed hebben op de klachten. Met dit zorgpad wordt de zorg structureel aangepakt.³ Daarbij is de eerste stap het stellen van de (long)diagnose via de geldende richtlijnen en standaarden. Voor de aanvullende werkgebonden diagnostiek kunnen de patiënten terecht bij een gespecialiseerde longarts in een kenniscentrum. De relatie tussen longklachten en het werk moet worden geobjectiveerd door samenwerking tussen de medisch specialisten en de arboprofessionals. Er wordt hierbij gebruik­gemaakt van de verdiepende anamnese met arbeidshistorie, longfunctie­metingen op de werkplek, longfunctiemetingen in ‘acute’ situaties (als de patiënt klachten heeft) en allergologisch onderzoek. De patiënt wordt vervolgens besproken in het mdo-beroepslongziekten met onder meer de expertise van een bedrijfsarts en arbeidshygiënist. Een arbeidshygiënist kan een werkplekonderzoek uitvoeren om eventuele risico­factoren in kaart te brengen en blootstellings­metingen te verrichten. Daarnaast adviseert de bedrijfsarts de werkgever en werknemer over de gewenste maatregelen.

Het gaat niet alleen om de ‘beruchte’ beroepen als lasser, automonteur of bouwvakker

Deze structurele aanpak is gericht op de patiënt met bestaande werkgerelateerde longklachten (secundaire preventie) of een al aanwezige longziekte (tertiaire preventie). Uiteindelijk moet primaire preventie het streven zijn.

Kenniscentra

Voor de reguliere klinieken is de zorg voor werk­gerelateerde longziekten niet altijd haalbaar en daarom kunnen patiënten verwezen worden naar kenniscentra.

In ons land is het Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL), geleid door longarts dr. Jos Rooijackers, al vele jaren het centrale expertisecentrum op dit gebied. Andere bestaande spelers zijn de Polikliniek Mens en Arbeid (PMA) en het Beroepslong­ziekten Kenniscentrum Amsterdam van het AMC. Het Franciscus Gasthuis & Vlietland (FGV) en het Erasmus Medisch Centrum hebben zich verenigd in het kenniscentrum Werk En Longen-010 (WEL-010) om de regio Zuidwest-Nederland te voorzien in deze zorg en daarmee een betere landelijke dekking te bewerkstelligen.⁴ WEL-010 is gebaseerd op de bestaande en goed functionerende netwerkstructuren van het Expertisecentrum Astma, COPD & Allergie van het FGV en het Interstitiële Longziekten en Sarcoïdose expertisecentrum van het Erasmus MC. Tevens wordt samengewerkt met de Nederlandse Vereniging van Arbeids­deskundigen (NVvA) en de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgenees­kunde (NVAB). De kracht van WEL-010 ligt in de samensmelting van de netwerk­structuren van de obstructieve en interstitiële longziekten en de arbocuratieve zorg.

WEL-010 werkt met het zorgpad ‘Werk­gerelateerde longziekten’ van de LAN, inclusief het mdo met verschillende longartsen, een arbeidshygiënist, bedrijfsarts, kno-arts, allergoloog-immunoloog, gespecialiseerde verpleegkundigen en een longfunctieanalist.

Ook de afdeling Longziekten van het Martini Ziekenhuis in Groningen heeft een poli opgezet voor werkgerelateerde longziekten in het Kenniscentrum Werk En Longen-Noord Nederland (WEL-NN).

Het causale verband tussen blootstelling en longziekte is niet altijd eenvoudig vast te stellen

Financiële tegemoetkoming

Bovenstaande netwerkstructuur moet nog verder worden aangevuld, want een volledig netwerk is hard nodig. De zorgvraag vanuit werknemers binnen een ‘vuile’ werkomgeving neemt namelijk toe. En dat komt weer doordat de houding ten opzichte van arbeidsomstandigheden en tegenover werkgevers tegenwoordig kritischer is. Ook speelt hierbij de per 1 januari 2023 opengestelde regeling Tegemoetkoming stoffengerelateerde beroepsziekten (TSB) een rol.⁵ Steeds meer patiënten willen laten onderzoeken of ze een werkgerelateerde longziekte hebben, om eventueel in aanmerking te komen voor die regeling.

De regeling geldt voor mensen met longkanker door asbest, allergisch beroepsastma en CSE, ook wel bekend als ‘de schildersziekte’. Het betreft een eenmalige financiële tegemoetkoming, waarmee de overheid erkenning wil bieden aan mensen met een beroepsziekte. In mei 2023 zijn de eerste tegemoetkomingen uitgekeerd aan patiënten met allergisch beroepsastma.

Willen we mensen die hiervoor in aanmerking komen, honoreren, dan moeten zorgprofessionals de relatie tussen werk en longklachten beter gaan herkennen. Met als uiteindelijk doel niet secundaire, niet tertiaire, maar primaire preventie. 

auteurs

dr. Hanna van der Valk, longarts in opleiding postdoc, Franciscus Gasthuis & Vlietland, Rotterdam, afdeling Longziekten Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

dr. Leon van den Toorn, longarts, afdeling Longziekten Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

contact

l.vandentoorn@erasmusmc.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. https://www.arboportaal.nl/actueel/nieuws/2019/04/08/%E2%80%98werk-en-longen-check%E2%80%99-online

2. https://www.longfonds.nl/werkwijzer/gezond-werken-met-stoffen

3. https://www.longalliantie.nl/content/LAN-Zorgpad-2022-finaal.pdf

4. www.WEL-010.nl (online per 1 september 2023)

5. www.isbg.nl