Stop de Q-koorts

Epidemie bestrijden door bron aan te pakken

De huidige aanpak van de Q-koortsepidemie is dweilen met de kraan open en staat in schril contrast met de maatregelen die destijds werden genomen om varkenspest en vogelgriep te bestrijden.

De Q-koortsepidemie die sinds 2007 gaande is in Brabant leidt tot steeds meer besmettingen. Dit jaar zijn er al meer dan tweeduizend patiënten positief getest, van wie ruim 20 procent is opgenomen in een ziekenhuis. Voor zover bekend zijn er dit jaar vijf mensen overleden aan deze ziekte. Het werkelijke aantal besmette patiënten is (zal) veel hoger (zijn), aangezien niet alle patiënten zich melden bij een arts en/of worden getest.

Daarnaast verloopt de helft van de acute infecties asymptomatisch; een deel van de patiënten houdt langdurig (vermoeidheids)klachten na een acute infectie. Naast de acute vorm kan Q-koorts zich ook als een chronische infectie manifesteren. Met name patiënten met vaatprothesen en hartklepafwijkingen hebben een verhoogde kans (tot 75%) om, soms jaren na besmetting, chronische Q-koorts te ontwikkelen. Dit is een moeilijk te behandelen ziektebeeld, waarvoor maandenlang antibiotica nodig zijn, met een slechte prognose.

Deze infectieziekte, veroorzaakt door de bacterie Coxiella burnetii, was voor 2007 in Nederland zeldzaam. De enorme toename van humane gevallen is onderwerp van onderzoek. Het is niet ondenkbaar dat het groeiende aantal geiten en schapen in Brabant sinds 2000 heeft geleid tot introductie van de bacterie in de geiten- en schapensector in de jaren voor 2007. Infectie van zwangere geiten en schapen kan leiden tot een zogenaamde abortusstorm in de stal, waarbij grote hoeveelheden Q-koortsbacteriën in de omgeving terechtkomen. 

Melkgeiten
De huidige aanpak van deze epidemie heeft nog niet geresulteerd in een daling van de incidentie en staat in schril contrast met de maatregelen die de veehouderij in de afgelopen tien jaar heeft genomen om bijvoorbeeld varkenspest en vogelgriep te bestrijden (zie kader). Als er op dit moment een knobbelzwaan met influenza (vogelgriep) landt in Oost-Brabant, wordt het betreffende gebied hermetisch afgesloten en alle transport van pluimvee en pluimveeproducten gestopt.

De overheid is dan wel een verplichte vaccinatiecampagne gestart voor een deel van de geiten en schapen en heeft een meldingsplicht ingevoerd voor bedrijven met een groot aantal verwerpingen (abortussen), maar deze maatregelen zijn niet verplicht gesteld voor bedrijven met minder dan vijftig schapen of geiten. Nog niet alle geiten en schapen zijn gevaccineerd en er is een tekort aan vaccin. Ook de beperking van maatregelen tot alleen melkgeiten is moeilijk te begrijpen.

Vervoersbeperking
Tot op heden wordt niet bekendgemaakt op welke bedrijven Q-koorts is aangetroffen. Dat maakt goede beheersmaatregelen en een goede communicatie en waarschuwing van de bevolking moeilijk, zo niet onmogelijk. Ook ontbrak tot vorige maand een beleid waarbij positieve bedrijven actief worden opgespoord en waren er geen verplichte maatregelen om verdere verspreiding van ziekte onder vee te voorkomen.

De beperking van de vaccinatie tot melkgeiten en schapen is niet afdoende. Overwogen moet worden om alle geiten (en dus niet alleen melkgeiten) en schapen te gaan vaccineren in een uitgebreider gebied. Verder is het niet onmogelijk dat ook andere diersoorten in de epidemie betrokken raken; vooral rundvee loopt dat risico. Een beperking of verbod op vervoer van schapen en geiten, vergelijkbaar met de maatregelen tegen de varkenspest ligt voor de hand. Het is zeer aannemelijk dat het nalaten van een dergelijke vervoersbeperking heeft geleid en zal leiden tot verdere verspreiding buiten de zone waar vaccinatie van melkgeiten en schapen is verplicht gesteld en waar (huis)artsen en burgers nog niet voldoende bekend zijn met Q-koorts.

Verder ontbreekt er een landelijke campagne van de overheid om de burgers te informeren over het risico op besmetting in bepaalde gebieden en voorlichting te geven aan zwangeren en patiënten met een verhoogd risico.

Geen excuus
Om deze epidemie echt te bestrijden, moet de bron worden aangepakt, anders blijven we de komende jaren dweilen met de kraan open.

Dat betekent uitbreiding van de maatregelen, zoals verplichte controles van alle bedrijven met geiten en schapen, het verbieden van uitrijden en het vernietigen dan wel composteren en pasteuriseren van mest van positieve bedrijven. Ook moeten er regels komen voor het transport van geiten en schapen. Het sluiten van besmette bedrijven en het ruimen van besmette geiten en schapen moeten worden overwogen.

Nu de epidemische golf voor het derde jaar langzaam weer aan het uitdoven is, is het tijd om adequate voorbereidingen te treffen voor volgend seizoen, met als doel om deze epidemie nu echt een halt toe te roepen. Dat een aantal zaken nog niet duidelijk is, is geen excuus voor het achterwege laten van verdergaande maatregelen. Bij de vogelgriep en varkenspest is daar immers ook niet op gewacht; toen waren het vooral economische drijfveren die leidden tot uitgebreide maatregelen.

Het is onbegrijpelijk dat de ministeries strengere maatregelen niet proportioneel vinden, terwijl zoveel mensen al zijn geraakt door de ziekte en er verdere verspreiding plaatsvindt buiten Brabant.  

dr. C.M. Verduin, arts-microbioloog, Máxima Medisch Centrum, Veldhoven, en St. Anna Ziekenhuis, Geldrop
dr. H.T. Tjhie, arts-microbioloog, Elkerliek ziekenhuis, Helmond
drs. M.C.A. Wegdam-Blans, arts-microbioloog, Catharina-ziekenhuis, Eindhoven

Allen verbonden aan Laboratorium voor medische microbiologie, Stichting PAMM

Correspondentieadres: k.verduin@pamm.nl;
c.c.: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld.


Samenvatting
- De genomen maatregelen om verdere verspreiding van Q-koorts te voorkomen, zijn tot nu toe niet effectief gebleken.
- Het aantal patiënten is het derde jaar op rij gestegen.
- Er moet een actievere aanpak van positieve bronnen en uitgebreidere communicatie komen om de epidemie werkelijk een halt toe te roepen.

Dossier Q-koorts
Link
RIVM themapagina Q-koorts