Slapeloze nachten

Britse klokkenluiders slechts wettelijk beschermd

Britse artsen die medische misstanden aan de kaak stellen, hoeven niet meer te vrezen voor represailles van hun werkgever. Maar wettelijke bescherming alléén is niet voldoende.

Sinds vorig jaar geldt de Britse ‘Public Interest Disclosure Act 1998’ ook voor medische whistleblowers’ (klokkenluiders). Dat betekent dat nu ook artsen die medische misstanden aan het licht brengen, kunnen rekenen op bescherming tegen mogelijke represailles van hun werkgever. Oogmerk van de wet is ieder individu te beschermen, die in het algemeen belang vertrouwelijke of gevoelige informatie in de openbaarheid brengt. De wet gaat er daarbij van uit dat de klokkenluider te goeder trouw handelt en dat hij een redelijk tot grote mate van zekerheid heeft dat de informatie die hij verstrekt op waarheid berust. Deze informatie moet betrekking hebben op een delict dat door de dader opzettelijk verzwegen wordt. Ook moet blijken dat de dader niet bereid is zijn schadelijke (be-)handeling te staken.
De misstand kan voorts betrekking hebben op een bedreiging van de gezondheid of de veiligheid van een persoon. De klokkenluider mag door het verstrekken van de informatie er zelf niet beter van worden. Hij hoeft de informatie niet eerst met zijn werkgever te bespreken, indien hij vermoedt dat deze de bewijsstukken dan direct zou vernietigen. Ook stagiaires, die niet in dienstverband zijn, mogen als klokkenluider optreden.

Ontslag

In recente jaren zijn er in Groot-Brittannië verschillende ‘medische’ klokkenluiders met hun verhaal naar buiten getreden. Eén van de bekendste is de anesthesist Dr. Stephen Bolsin. In 1992 viel hem op dat in zijn ziekenhuis, de Bristol Royal Infirmary, veel meer baby’s kwamen te overlijden na hartchirurgie dan in het Great Ormond Street kinderziekenhuis in Londen, waar vergelijkbare operaties werden verricht. Na vele vergeefse pogingen de medische directeur te overtuigen dat er iets moest veranderen op de afdeling kinderhartchirurgie, waarschuwde Bolsin de pers. Dit leidde direct tot zijn ontslag en omdat geen ander ziekenhuis hem als anesthesist wilde hebben, was hij min of meer gedwongen te emigreren. Tegenwoordig werkt hij in Australië. Zijn initiatief kan worden gezien als één van de drijfveren om te komen tot een klokkenluiderwet.

Een andere bekende Britse klokkenluider is de arts en directeur klinisch onderzoek Dr Andrew Millar.  Hij was werkzaam bij het Oxford Gene Technology Laboratory toen hij ontdekte dat de dosering van het nieuwe door dit bedrijf ontwikkelde geneesmiddel marimastat  te laag was vastgelegd in het protocol. Ook kwam hij tot de conclusie dat een ander geneesmiddel (Zacutex) onwerkzaam was. Dit resultaat kwam aan het licht juist op het moment dat 500 nieuwe vrijwilligers zich hadden aangemeld om deel te nemen aan een clinical trial met Zacutex. Toen de algemeen directeur Millars adviezen niet wilde opvolgen, wendde hij zich tot de aandeelhouders, maar daar ving hij bot. Geen wonder, er was meer dan een miljard gulden in het project geïnvesteerd. Onverbiddelijk gevolg: Millar stond op straat, maar heeft met steun van de British Medical Association een rechtszaak tegen zijn voormalige werkgever gewonnen. 

Dilemma

Eén van de politici die de Britse klokkenluiderswet door het parlement heeft geloodst, Richard Shepherd, is ervan overtuigd dat we tal van rampen kunnen verhinderen, als we  meer naar interne klokkenluiders zouden luisteren. De kosten van de conspiracy of silence zijn enorm, volgens Shepherd. Hij vraagt zich dan ook niet zonder reden af  waarom ‘wij meestal niets doen?’ De politicus geeft zelf een aantal mogelijke antwoorden: ‘Je schat de bedreiging  te laag in. Je wilt geen trammelant veroorzaken, en waarom ook, niemand maalt  er immers om. Of je bent  bang slachtoffer te worden doordat de leiding of collegae je zullen isoleren en je dan zullen trachten te lozen. En tenslotte kun je altijd oplopen tegen een cultuur waarin het zwijgen overheerst.’

Het is duidelijk dat de klokkenluider hierdoor voor een dilemma komt te staan. Shepherd meent dat de oplossing bestaat uit het creëren van een nieuwe werkcultuur, waarin het veilig wordt om misdragingen of gevaren te melden. ‘Zorg voor een effectieve klokkenluiderbeleid en maak onderscheid tussen de klokkenluider en zijn boodschap,’ zegt hij.

Maar de klokkenluider betaalt voorlopig nog wel een prijs. Zoals een Britse huisarts zei: ‘Je kunt wel op de media afstappen, maar de instelling waar je werkt zal daar niet blij mee zijn. Klokkenluiders hebben slapeloze nachten.’ <<

Dr. D.O.E.Gebhardt, biochemicus