Maak ‘gezond werken’ onderdeel van kwaliteitsvisitatie
Via het visitatieproces is duurzame inzetbaarheid van specialisten beter te borgen
2 reactiesDuurzame inzetbaarheid van medisch specialisten staat onder druk, vooral omdat arbeidsvoorwaarden en afspraken op dit punt niet worden nageleefd. Dit heeft diverse oorzaken. Toezicht houden via kwaliteitsvisitaties kan het verschil maken.
Uitval onder medisch specialisten en hoe dit is te voorkomen is een onderwerp dat steeds breder in de belangstelling staat. Maar terwijl er wordt geklaagd over de hoge werkdruk, zijn er tegelijkertijd veel jonge klare specialisten die geen baan kunnen vinden. Dat wringt.
Plaatsmaken voor collega’s door minder te gaan werken wordt gesuggereerd als oplossing, maar is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Hoe kunnen we er dan wél voor zorgen dat er meer aandacht komt voor de werkdruk van zittende specialisten en tevens uitbreiding stimuleren als de formatie ontoereikend is? Dat kan door duurzame inzetbaarheid – de mogelijkheid om in elke levensfase langdurig, gezond, gemotiveerd en met plezier te kunnen werken – op te nemen als belangrijk onderdeel van kwaliteitsvisitaties van vakgroepen en maatschappen. Zo wordt dit onderwerp minder vrijblijvend, krijgt het de prioriteit die het verdient en krijgt een specialist handvatten om de werkomgeving te hervormen als die duurzame inzetbaarheid onvoldoende borgt.
Kerncompetentie
Bij de kerncompetenties van een medisch specialist denken we allereerst aan medisch-inhoudelijke vaardigheden. Maar ook zelfzorg behoort tot de CanMEDS-competenties. Veel specialisten hebben deze kerncompetentie echter nauwelijks aangeleerd. In mijn eigen opleiding was de norm een contract voor veertig uur, met daarbovenop tien onbetaalde overuren voor onderwijs. Bij een (dreigende) burn-out werd een coach ingeschakeld, zonder aandacht voor de omstandigheden die tot de burn-out leidden. Met werkweken van soms meer dan zeventig uur per week bij sommige stages was er geen aandacht voor gezond roosteren. Het waren dan ook geen punten die aan bod kwamen bij een opleidingsvisitatie. Ook bij huidige kwaliteitsvisitaties van vakgroepen door de wetenschappelijke verenigingen ondersteund door de Federatie Medisch Specialisten (FMS) wordt er weliswaar gevraagd naar uitval van specialisten en het naleven van normtijden, maar is er geen aandacht voor andere pijlers van duurzame inzetbaarheid. Dat is een gemiste kans, want er zijn wel degelijk signalen dat de duurzame inzetbaarheid van specialisten nogal eens te wensen overlaat.
‘Er valt regelmatig iemand uit met een burn-out’
In de Loopbaanmonitor Medisch Specialisten 2022, die door 7289 specialisten werd ingevuld, gaf 25 procent aan ontevreden te zijn over de werkdruk. Een specialist zegt hierover: ‘We doen steeds complexere zorg met minder ondersteunend personeel, maar ons ziekenhuis doet helemaal niets om de werkdruk te verlichten’. 22 procent was ontevreden over de werk-privébalans en 16 procent gaf aan bij het opstaan nooit of slechts af en toe zin te hebben om naar het werk te gaan. Verder zou 73 procent minder willen werken; van deze groep werkt 13 procent meer dan 56 uur per week inclusief dienst. Dit is meer dan toegestaan voor specialisten in loondienst bij een algemeen ziekenhuis (gemiddeld maximaal 52 uur) of een umc (maximaal 55 uur). Deze signalen blijken ook uit de peiling arbeidsmarktproblematiek uit 2021, die door 2410 startende specialisten is ingevuld. Een jonge klare zegt: ‘Op veel plaatsen is er evident sprake van een chronisch te hoge werkdruk onder de medisch specialisten binnen de staf, waarbij er regelmatig iemand uitvalt met een burn-out. Een collega zonder vaste aanstelling mag dan als waarnemer komen opdraven om het gat te dichten. Ik vind het onvoorstelbaar dat deze situatie niet wordt opgelost door meer vaste aanstellingen te creëren.’
Het is doorgaans aan een vakgroep zelf om de roostering rondom dienst en beschikbare tijd voor patiëntgebonden en niet-patiëntgebonden taken te bepalen. Voor specialisten in loondienst is gezond en veilig werken verankerd in de arbeidsvoorwaarden, maar het is niet heel gebruikelijk om het bespreekbaar te maken als deze afspraken niet worden nageleefd. Sterker nog, we worden opgeleid met het idee dat we voor ons werk buiten de lijntjes moeten kleuren. Overuren horen erbij. Op tijd naar huis gaan wordt doorgaans niet geassocieerd met professionaliteit, maar met gebrek aan ambitie of inzet. Doordat er een ruim salaris tegenover staat ‘mag’ je ook niet zeuren. Opvallend is dat de manier waarop hiernaar wordt gekeken erg verschilt tussen generaties. Jonge professionals ontplooien initiatieven als Zin in Zorg, om het werkplezier te vergroten en een positieve hervorming van de werkcultuur te bewerkstelligen. Zij streven onder andere naar pauzetijd, meer tijd voor de patiënt, geen overuren en structurele intervisie en coaching. Ook coassistenten kaarten overuren aan. Maar ondanks enthousiaste reacties van sommige zittende specialisten blijft dit toch iets van de jongere generatie.
Productiedruk
Waarom is het dan zo moeilijk om onszelf op de eerste plaats te zetten? Behalve dat zorgverleners vaak gemakkelijker voor anderen zorgen dan voor zichzelf komt dit vooral door het werken op basis van productie. Productiedoelen en de daarmee gepaard gaande druk tot efficiëntere zorgverlening vormen de grootste bedreiging voor duurzame inzetbaarheid. Artsen worden genoodzaakt om meer te doen in minder tijd of langer te werken. Het is de vraag of initiatieven als Zin in Zorg zullen doordringen tot zittende specialisten als we niets doen aan die productiedruk. Doordat veel ziekenhuizen werken met een benchmark die het productiedoel bepaalt, is het moeilijk om maatregelen te implementeren die duurzame inzetbaarheid bevorderen. Door bijvoorbeeld langere consulttijden of compensatie van overuren daalt immers de productie. Daar komt bij dat als productiedoelen niet worden behaald, dit directe gevolgen heeft voor de formatie van medisch specialisten en de mogelijkheid tot uitbreiding. Daarom slaagt prioritering van duurzame inzetbaarheid alleen als we samen optrekken, want als de benchmark niet meebeweegt, dan verandert er niets. Uiteindelijk wordt de zorg hierdoor juist goedkoper, in plaats van duurder.
De olifant in de kamer is wel dat vrijgevestigde specialisten meer productie draaien dan specialisten in loondienst, volgens de FMS tot wel 30 procent. Er zijn meer specialisten in loondienst nodig om dezelfde productie te behalen. Uit een analyse in opdracht van de FMS komt naar voren dat dit komt doordat specialisten in vrij beroep meer uren werken. Daarnaast zijn zij niet gebonden aan een maximumaantal werkuren, waardoor zij het werk ook in de avonduren kunnen doen. Als arbeidsvoorwaarden zo’n grote rol spelen in het productieverschil, dan ontstaat echter het beeld dat vrije vestiging wringt met duurzame inzetbaarheid.
Consulttijden
Gezond roosteren behelst meer dan het naleven van normtijden. Het gaat ook over een reële planning met passende consulttijden, zonder uitloop. De bevolking vergrijst in hard tempo, in 2030 is 23 procent ouder dan 65 jaar. Daarnaast nemen de behandelmogelijkheden toe. Dit doet een groot beroep op de zorgprofessional: al deze opties moeten immers worden besproken. Toch is het opvallend dat ondanks de toegenomen complexiteit van zorg de normtijd voor consulten voor veel specialismen gelijk is gebleven. Voor mijn eigen specialisme, de interne geneeskunde, is de normtijd voor een controlebezoek op de polikliniek nog steeds tien minuten. Voor een polidagdeel van vier uur zijn dat 24 controlepatiënten, per werkdag bijna 50. Vanuit productieoogpunt aantrekkelijk, maar wellicht niet duurzaam vol te houden. Het lijkt mij overbodig om te stellen dat het onmogelijk is om in tien minuten meerdere interne ziektebeelden te behandelen, samen te beslissen, aandacht te hebben voor advanced care planning en gepaste zorg te verlenen met een goede overdracht aan andere zorgverleners. Bovendien is de helft van het consult al voorbij als de oudere patiënt de spreekkamer heeft bereikt. Huisartsen pleiten voor consulten van vijftien minuten. Dan is die normtijd van tien minuten voor veel specialistische zorg extra opvallend. Langere en gepaste consulttijden leveren niet alleen onszelf meer werkplezier op, maar ook de huisarts die door tijdgebrek steeds meer tweedelijnszorg zonder adequate overdracht op het bordje krijgt.
Ziekenhuisbestuur
Idealiter zou het ziekenhuisbestuur hiermee bezig zijn, maar in de praktijk hebben zij geen zeggenschap over roostering – en dus ook niet over overuren en hersteltijd. Lastig is dat medisch specialisten autonoom werken. Zij zijn vaak eigen baas, ook als zij in loondienst zijn. Het ziekenhuisbestuur is tevreden als de productiedoelen worden behaald en houdt zich niet bezig met de wijze waarop dat gebeurt. Dat is de verantwoordelijkheid van de vakgroep of maatschap. En het is ook aan de medisch specialist zelf om bij het ziekenhuisbestuur aan te kaarten als er ondersteuning nodig is om de werkdruk te verlichten. Een visitatie kan hierbij enorm helpen, want die kan zwaarwegende adviezen geven waar een ziekenhuis (of vakgroep/maatschap) wel aan moet voldoen.
Het ziekenhuisbestuur is tevreden als de productiedoelen worden behaald
Andere denkwijze
Kwaliteitsvisitaties bestaan al, het kost weinig moeite om alle aspecten van duurzame inzetbaarheid daarin op te nemen. De FMS kan hierin een leidende rol spelen en vervolgens de wetenschappelijke verenigingen aansturen. Een visitatie zou bijvoorbeeld kunnen kijken naar reële (poli)planning, gezond roosteren en structurele overuren. Verandering bewerkstelligen is nu eenmaal gemakkelijker als er duidelijke spelregels zijn. De Arbeidsvoorwaarden Medisch Specialisten (AMS) kan hierbij als uitgangspunt dienen; deze arbeidsvoorwaarden zijn immers opgesteld om de specialist duurzaam inzetbaar te houden. Daarnaast kunnen wetenschappelijke verenigingen nascholing op het gebied van duurzame inzetbaarheid faciliteren en opnemen in de herregistratie-eisen.
Het borgen van duurzame inzetbaarheid in ons werk levert ons heel veel op. Deeltijdcontracten, indien gewenst door de individuele specialist, maken een vakgroep flexibeler bij uitval en rondom vakanties. Daarnaast neemt de dienstenbelasting af, heeft een grotere vakgroep meer expertise in huis en is het gemakkelijker om gezond te roosteren. Door aandacht te hebben voor ieders competenties en voorkeuren, neemt het werkplezier toe. En door faciliteren van ouderschapsverlof en afbouw van arbeidsduur en diensten op oudere leeftijd blijven collega’s vitaal. Dit vereist een andere denkwijze. In plaats van ‘hoeveel moet ik werken’, moeten we streven naar een situatie waarin een specialist kan zeggen ‘hoeveel zou ik willen werken?’ Voor veel specialismen is dat mogelijk door het ruime aanbod aan werkzoekende specialisten.
Vangnet
Als de wetenschappelijke verenigingen, aangestuurd door de FMS, duurzame inzetbaarheid actief implementeren in kwaliteitsvisitaties dan krijgt het de prioriteit die het verdient. Deze kerncompetentie centraal stellen brengt ons veel voordelen. Doordat productieprikkels in het zorgsysteem zitten, is het belangrijk een vangnet in te bouwen om duurzame inzetbaarheid voor iedereen te borgen. Het zorgt voor meer werkplezier en we houden jonge collega’s bevlogen door het goede voorbeeld te geven. Hopelijk wordt het gemakkelijker om uitbreiding te realiseren als dat nodig is, zodat er geen complete generatie jonge specialisten verloren gaat. Het kan toch niet zo zijn dat zittende specialisten klagen over een te hoge werkdruk terwijl startende specialisten niet de kans krijgen om te werken. Wellicht moeten we accepteren dat duurzame inzetbaarheid een prijskaartje heeft, ook voor de specialist zelf. Maar het allerbelangrijkste besef moet toch zijn: zowel in financieel als emotioneel opzicht is de duurste specialist er een die niet in staat is om te werken.
auteurs
Heleen de Wit, internist-endocrinoloog, ziekenhuis St Jansdal, Harderwijk
contact
hmdewit@gmail.com
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoten
1. Twillert, M van. Jonge klaren komen moeilijk aan de bak. Medisch Contact, 4 juni 2021
2. Levi, M. 1+1+1 = 3. Medisch Contact, 30 juni 2022
3. Royal college of physicians and surgeons of Canada. CanMEDS: Better standards, better physicians, better care. https://www.royalcollege.ca/rcsite/canmeds/canmeds-framework-e
4. FMS, LAD en DJS. Loopbaanmonitor Medisch Specialisten 2022. https://loopbaanmonitormedischspecialisten.nl/
5. Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen. Arbeidsvoorwaarden Medisch Specialisten (AMS) 2021. https://cao-ziekenhuizen.nl/arbeidsvoorwaarden-medisch-specialisten-ams-2021.
6. De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra. Cao universitair medische centra 2022-2023. https://www.lad.nl/wp-content/uploads/2022/04/Cao-UMC-2022-2023.pdf.
7. FMS, LAD. De startend medisch specialist - Uitkomsten peiling arbeidsmarktproblematiek. Juni 2021. https://demedischspecialist.nl/sites/default/files/Bijlage_cijfers_arbeidsproblematiek_startend_medisch_specialist.pdf.
8. DJS, LAD, LOVAH, VvAA. Zin in Zorg. https://zininzorg.nl/
9. Zuidwind, F. van de. Efficiëntieslag in de coschappen. De Geneeskundestudent, 28 april 2022
10. Roode, H. Het is maar werk. Uitgeverij De Tijdstroom, Utrecht, 2021
11. Shanafelt TD, Goh J, Sinsky C. The business case for investing in physician well-being. JAMA internal medicine 2017 (177), 1826-52.
12. FMS. Brief voor vaste kamercommissie voor VWS, onderwerp: Gesprek over medisch specialisten in loondienst. 3 mei 2021. https://demedischspecialist.nl/sites/default/files/Brief_aan_Tweede%20Kamer_Gesprek_over_medisch_specialisten_in_loondienst.pdf
13. Deloitte. Federatie Medisch Specialisten – Gedwongen overstap dienstverband. 15 maart 2021. https://demedischspecialist.nl/sites/default/files/210315_FMS%20-%20Gedwongen_overstap_dienstverband%20-%20Infographics.pdf
CBS. Dashbord bevolking - ouderen. 2022. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/leeftijd/ouderen.
14. NIV. Kwaliteitsnormen praktijkvoering interne geneeskunde. 2019 https://www.internisten.nl/sites/internisten.nl/files/NIV%20Kwaliteitsnormen%202019.pdf.
15. LHV. Meer tijd: welke oplossing past bij uw praktijk? https://meertijdvoordepatient.lhv.nl/voorbeelden/voorbeelden/langer-consult.
17. Stuijver, D. De zorg is een waterbed. Medisch Contact, 28 april 2022. https://www.medischcontact.nl/opinie/blogs-columns/column/de-zorg-is-een-waterbed.htm.
Lees ook:
F.B. van de Weg
Revalidatiearts, goes
Collega de Wit ziet productiedruk als één van de grootste bedreigingen voor duurzame inzetbaarheid van de medisch specialist. Jaar in jaar uit 24 controlepatiënten per polidagdeel zien lijkt me inderdaad niet energie gevend.. .Echter, ik heb 12 jaar ...kwaliteitsvisitaties uitgevoerd bij revalidatieartsen werkzaam in UMC's, regionale - en topklinische ziekenhuizen, en revalidatiecentra (overal in loondienst). Hoge werkdruk stond steevast bovenaan de agenda. In de praktijk bleek er echter nooit sprake van een één op één relatie tussen hoge (ervaren) werkdruk en de productiecijfers - soms eerder omgekeerd. Deze consistente ervaring bij alle instellingen die ik visiteerde, sterkt mij in de overtuiging dat een andere factor voor duurzame inzet nog veel belangrijker is: waardering. Waardering van je directe collega's, teamleden, management, en niet te vergeten onze patiënten. Laten we er eens mee beginnen om de waardering die wij voor elkaar voelen ook echt uit te spreken naar elkaar. Kost niks en wedden dat het helpt?
C.W. Choi
Internist-hematoloog, Groningen
Ik onderschrijf uw betoog. De Nederlandse Internisten vereniging (NIV) visiteert wel degelijk op 'gezond werken' (onderdeel 'vitaliteit'), dus uw wens is reeds in vervulling gegaan. Het is uiteraard afwachten of dit significante verbeteringen oplever...t op termijn.