Leer ons kritisch lezen en zorgvuldig schrijven

Medische wetenschapscommunicatie is een relatieve nieuwkomer in het medisch curriculum. Hoe denken studenten over dit vakgebied? Deze vraag leidde tot verrassende antwoorden.

Artsen en medisch studenten schrijven talloze medische teksten en houden mondelinge presentaties: van wetenschappelijke artikelen tot praatjes in het buurtcentrum. Bovendien moeten zij andermans teksten en presentaties op hun wetenschappelijke kwaliteit kunnen beoordelen. Het ligt daarom voor de hand in het medisch onderwijs gericht aandacht te geven aan de overdracht van medische kennis en inzichten. Niet alleen op beroepsmatig of wetenschappelijk terrein, maar ook in de publieke dan wel journalistieke sfeer. Hoewel wetenschapscommunicatie binnen het medisch curriculum al enige aandacht krijgt, gebeurt dit doorgaans tamelijk verspreid en waarschijnlijk onvolledig. Bovendien is niet duidelijk in hoeverre het onderwijs aansluit bij de behoeften en verlangens van de studenten. Als eerste oriëntatie is daarom een peiling gehouden onder relevante groepen studenten, met als vraagstelling welke van 15 onderwerpen op het gebied van de medische wetenschapscommunicatie zij wel of niet relevant achten voor het onderwijs, welke prioriteiten zij toekennen en welke onderwijsvormen de voorkeur hebben. Eerste-, derde- en vierdejaars studenten geneeskunde werd tijdens practica ethiek gevraagd een korte gestructureerde vragenlijst ter plekke in te vullen. In totaal zijn 450 ingevulde vragenlijsten verzameld (doelgroepbereik 65 procent). 77 Respondenten bleken geen prioriteiten te hebben aangegeven. De resultaten verrassen enigszins.

Voorkeur voor doen en denken

De voorkeur van de benaderde studenten is tweeledig (zie overzicht en tabel). Enerzijds gaat hun voorkeur uit naar het aanleren van vaardigheden op het terrein van het wetenschappelijk communiceren in engere zin, dat wil zeggen bij kritisch lezen (van wetenschappelijke teksten) en schrijven (van onderzoeksverslagen, lezingen, abstracts en andere typen wetenschappelijke teksten). Anderzijds achten zij ook enkele meer beschouwende onderwerpen relevant, zoals ethiek, voorlichting in de brede zin van het woord en wetenschappelijk wangedrag. Speelt in de voorkeur voor het laatste de oermenselijke sensatiedrang een rol? Aan drie van de vier onderwerpen die gericht zijn op de massamedia en de publieke communicatie, wordt een lage relevantie voor het onderwijs toegekend. Voor het schrijven van journalistieke teksten en persberichten alsmede voor het relatiebeheer met journalisten zien studenten dus nauwelijks plek in de opleiding.

Er zijn nauwelijks verschillen tussen de eerste-, derde- en vierdejaars studenten. Massamediale en beschouwende onderwerpen vinden de derde- en vierdejaars echter minder relevant voor het onderwijs. Alleen aan het leren schrijven van een literatuuroverzicht kennen de ouderejaars een hogere relevantie toe dan de eerstejaars. Wat moeten wij van de uitslag van de peiling denken? Uiteraard met enige voorzichtigheid: de cijfers zijn louter indicatief, hoewel het aannemelijk is dat studenten van vrijwel alle medische faculteiten zich voor een belangrijk deel zullen herkennen in de wensen en verlangens van de VU-studenten.

Traditie versus moderniteit

Wetenschappelijke teksten kritisch leren lezen stond onderaan in de vragenlijst, maar belandde bovenaan in de lijst van voorkeuren, samen met het leren schrijven van een onderzoeksverslag. Deze evidente - maar uiterst traditionele - prioriteiten zijn verheugend waar het eerstejaars betreft. Dat ook vierdejaars deze prioriteiten - nog steeds - aangeven, geeft echter te denken. Zij waren ten tijde van de peiling nog maar enkele maanden verwijderd van de afsluiting van het overwegend theoretische deel van hun medische opleiding. Hebben zij het gevoel dat ze de afgelopen jaren op die terreinen te weinig zijn opgeschoten? Het lijkt er immers op dat deze twee essentiële academische vaardigheden in het basiscurriculum onvoldoende tot hun recht komen.

De lage relevantie die studenten daarentegen toekennen aan massamediale onderwerpen is zonder meer verrassend. De komende generatie artsen groeit op met de leuzen van een informatie- en communicatiesamenleving. Die leuzen lijken een versterking van de rol van artsen bij het uitdragen van medische kennis te impliceren, die verder reikt dan de arts-patiëntcommunicatie in de spreekkamer. Of medici de publieksmedia in medische aangelegenheden nu waarderen of niet, ze worden in de spreekkamer regelmatig gedrongen in de rol van scheidsrechter tussen goed en kwaad. Waar wordt de medische kennis geweld aangedaan en wanneer getuigt een journalistieke aanpak van een verfrissende verheldering? Hoe men hier ook over denkt, slechts weinig medisch studenten lijken hun missie mede in de sfeer van de massamedia te zien liggen. Of denken zij dat massamedia enkel vermaak bieden aan het volk? Vermaak waar zij boven staan, gepantserd als zij zich voelen door het vermogen kritisch te kunnen lezen en goed te kunnen schrijven?

Hoe verder?
Bestudering van de onderwijsprogramma’s en nader overleg zullen moeten uitwijzen waar aanpassing en aanvulling nodig en mogelijk zijn om gevolg te geven aan de gerapporteerde behoeften van de studenten. De discussie moet scharnieren rond de tweespalt tussen de klassieke - wetenschappelijke - opleidingseisen versus de culturele kenmerken van onze mediamaatschappij. Afhankelijk van de doelen die men voor de medische opleiding stelt, valt nader te bezien of thema’s met een lage voorkeur bij studenten mogelijk zelfs juist moeten worden ingeroosterd. <<

prof. dr. F.J. Meijman,

hoogleraar biomedische wetenschapsvoorlichting en journalistiek, afdeling Metamedica, Faculteit der Geneeskunde, Vrije Universiteit Amsterdam

Correspondentieadres: Prof. dr. F.J. Meijman,

Van der Boechorststraat 7, 1081 BT Amsterdam,

e-mail:

fj.meijman.metamedica@med.vu.nl

l Welke verlangens hebben medisch studenten ten aanzien van onderwijs op het gebied van medische wetenschapscommunicatie?  Een peiling onder 450 studenten van de Vrije Universiteit geeft hierop antwoord.

l Kritisch lezen van teksten en het leren schrijven van een onderzoeksverslag krijgen de grootste voorkeur.

l Nog acht andere onderwerpen, zoals ethische kwesties en elektronische communicatie, worden door minstens de helft van de respondenten relevant geacht voor het onderwijs.

l Aan omgang met de massamedia en publieke communicatie wordt een verrassend lage relevantie toegekend.

Overzicht. Rangorde van voorkeur van studenten geneeskunde van de VU (n = 450) voor onderwerpen voor onderwijs op het gebied van de medische wetenschapscommunicatie;
peiling winter 1999-2000.

 1.  Kritisch lezen van wetenschappelijke teksten
 2.  Schrijven van een onderzoeksverslag
 3.  Ethische kwesties: behoort alle medische kennis tot het publiek domein?, invloed    commercie, etc.
 4.  Schrijven van een referaat/lezing
 5.  Schrijven van een samenvatting/abstract
 6. Verschillen/overeenkomsten tussen wetenschaps-, gezondheids- en     patiëntenvoorlichting
 7.  Schrijven van andere typen wetenschappelijke teksten
 8.  Elektronische wetenschapscommunicatie
 9. Wetenschappelijke fraude/wangedrag
 10.  Schrijven van een literatuuroverzicht
 11. Correspondentie met redacties van wetenschappelijke tijdschriften
 12.  Geschiedenis van het medisch-wetenschappelijk publiceren
 13.  Schrijven van een journalistieke tekst
 14.  Schrijven van een persbericht
 15. Contacten met journalisten

Tabel. De mate waarin studenten geneeskunde van de VU onderwerpen op het gebied van de medische wetenschapscommunicatie relevant achten voor het onderwijs; peiling winter 1999-2000. Percentages.

onderwerp geplaatst in  relevant geacht

 topvijf voorkeur voor onderwijs

 n = 373 n = 450

kritisch lezen 79 93

onderzoeksverslag 78 90

ethische kwesties 62 90

referaat/lezing 59 85

samenvatting 46 76

wetenschaps-, gez.- en patiëntenvoorlichting 40 79

andere typen teksten 32 71

elektronische communicatie 31 66

fraude/wangedrag 21 61

literatuuroverzicht 18 55

correspondentie met redacties 9 38

geschiedenis publiceren 6 24

journalistieke tekst 5 23

persbericht 4 15

contacten met journalisten 3 18