Jubilerende euthanasiewet: het buitenland is er jaloers op
‘Het gesprek over de dood tussen arts en patiënt is makkelijker geworden’
4 reactiesDe euthanasiewet is twintig jaar van kracht. Volgens oud-huisarts Rob Jonquière, actief in de Wereldfederatie van Right to Die-organisaties en ethicus Heleen Weyers, gepensioneerd universitair docent rechtstheorie en lid van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie, werkt de wet goed.
Is er reden voor een feestje nu de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl) op 1 april twintig jaar van kracht is? De wetenschappers die de wet om de zoveel jaar evalueren, concludeerden afgelopen keer dat de doelen worden gerealiseerd en ‘alle actoren’ tevreden zijn over inhoud en functioneren. ‘Die wet kan in zijn huidige vorm vooralsnog zonder problemen blijven bestaan’, aldus de evaluatiecommissie in 2017.
Oud-huisarts Rob Jonquière, onbezoldigd directeur van de World Federation of Right to Die Societies, sluit zich bij die conclusie aan. Jonquière was van 1999 tot 2009 directeur van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE), en spreekt veel in het buitenland over de Nederlandse euthanasiewet. Hij kijkt ‘met bewondering naar wat minister Els Borst twintig jaar geleden tot stand heeft gebracht’. De aanvankelijke vrees dat het met de euthanasiewet uit de klauwen zou lopen en iedereen zomaar geëuthanaseerd zou worden, is geen werkelijkheid geworden. Ook het kamp dat dacht dat euthanasie nog steeds in het geheim zou worden uitgevoerd met weinig meldingen, heeft ongelijk gekregen, zegt Jonquière. ‘Als je nu kijkt naar de getallen, dan denk ik dat de wet doet waarvoor deze was bedoeld: het artsen mogelijk maken om ernstig zieke mensen een uitweg te bieden.’
Jaloezie
In zijn huidige werk voor de wereldfederatie komt Jonquière vooral jaloezie op Nederland tegen bij vertegenwoordigers van andere landen. De wereldfederatie is in 1980 begonnen als een soort lotgenotencontact, vertelt hij. ‘Als NVVE hadden we al een actieve rol en toen ik daar vertrok ben ik doorgegroeid in de wereldfederatie.’ De euthanasiewet is niet helemaal typisch Nederlands (zie kaartje). ‘De hele Benelux heeft hetzelfde systeem. Canada ook, hoewel in details anders.’ Wel was Nederland de eerste. ‘Hoewel heel officieel de deelstaat Northern Territory van Australië vier jaar eerder een wet had met criteria waaraan moest worden voldaan om euthanasie te mogen toepassen. Vier mensen hebben daar toen euthanasie gehad, voordat de federale overheid na een paar maanden heeft ingegrepen.’ Daarmee was Nederland het eerste land met euthanasiewetgeving. ‘Hoewel we nog een wedstrijdje hebben gevoerd met België. Wij gingen bij het ministerie pushen om de eerste te zijn’, vertelt Jonquière. Het scheelde uiteindelijk een maand.
‘Het gaat om het beëindigen van lijden’
Lijden
Als hij organisaties adviseert die zich inzetten voor een euthanasiewet in hun land, dan raadt Jonquière ze aan om in hun voorstellen te focussen op het lijden in plaats van op ziektes of de mate van terminaal zijn. ‘Internationaal zie ik de neiging om per ziektebeeld te willen beschrijven wat er mogelijk is: bij ALS en kanker mag het dan wel, bijvoorbeeld, als de levensverwachting nog een bepaald aantal weken of zelfs maanden is. Maar als het lijden in de wet centraal staat, gaat het om het beëindigen van lijden, niet om beëindigen van leven of om doodmaken. En het is één van de hoofdtaken van elke arts om te zorgen dat de patiënt zo min mogelijk lijdt.’ Een mooi aspect aan de wet vindt hij dat er staat dat sprake moet zijn van uitzichtloos én ondraaglijk lijden. ‘De ondraaglijkheid kan alleen maar door de patiënt worden bepaald. De uitzichtloosheid is veel meer een professioneel-medisch oordeel: is er nog iets aan te doen? In het woordje “en” zit besloten dat arts en patiënt samen besluiten’, aldus de man die als arts lange tijd aan het hoofd stond van de vereniging van mensen die zelf willen bepalen waar, hoe en wanneer zij overlijden.
Effectieve wet
Heleen Weyers, universitair docent rechtstheorie en lid van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie in het midden van het land, promoveerde op de totstandkoming van de euthanasiewet. Ze schreef samen met anderen meerdere boeken over euthanasie in Nederland en eind april verschijnt het volgende: Euthanasie in Nederland 2002-2022. Het wordt op 25 april gepresenteerd op een jubileumbijeenkomst van de NVVE ter ere van de euthanasiewet. De vereniging presenteert dan ook de uitkomsten van een enquête over de grootste misverstanden rondom de wet, zoals het vermeende recht op euthanasie en het idee dat de wet euthanasie op individueel niveau regelt, terwijl iemand die euthanasie wil hierover moet praten met arts en familie.
Zonder veel over het boek te willen weggeven, wil Weyers wel zeggen: het is een effectieve wet. ‘Het gaat om een regel die je oplegt aan artsen. Het meldingspercentage lijkt op 100 procent te liggen. Er zijn niet veel wetten die een dergelijk resultaat hebben.’ Niet alleen op het gebied van transparantie loopt het soepel, ook laat de Wtl ruimte om ‘mee te bewegen’ met de tijdgeest door de ‘open normen van ondraaglijk en uitzichtloos lijden’, stelt Weyers. ‘Ik denk dat we nu andere normen over het lijden hebben. De stapeling van ouderdomsaandoeningen, die grond kan zijn voor euthanasie, werd vijftig jaar geleden anders beleefd.’
De afgelopen twintig jaar werd een kleine 120 keer het oordeel uitgesproken dat bij een euthanasie niet was voldaan aan de zorgvuldigheidseisen, vertelt Weyers. ‘Het overgrote deel daarvan betreft consultatie en uitvoering. Dat zijn medisch-professionele eisen waarmee het OM niet snel iets zal doen.’ De vraag is wel of het toetsingssysteem houdbaar blijft met de groei. Weyers: ‘De overgrote meerderheid van niet vragen oproepende meldingen wordt toch door vier mensen bekeken. Ik denk dat ooit de vraag gaat komen of we dat nodig vinden.’
Weyers zag dat artsen druk ervaren van patiënten en hun familie die euthanasie opeisen. Weyers: ‘De druk op artsen is op veel meer fronten toegenomen. Ik heb geen materiaal gevonden dat laat zien dat de druk bij euthanasie meer is. De wet is bedoeld om artsen een extra mogelijkheid te geven, maar die hoeven ze niet te benutten. Als een arts het niet wil, hoeft hij geen euthanasie te verlenen. Het zou ernstig zijn als artsen door druk van patiënten en naasten in die vrijheid beknot worden.’ Door de euthanasiewet is het praten over de dood makkelijker geworden in het gesprek tussen arts en patiënt, zegt Rob Jonquière. Zijn internationale observaties vertellen hem dat verworven rechten niet in steen zijn gebeiteld. Hij wil daarom graag een zorg delen: ‘Zodra je de wet ter discussie stelt, bied je ook aan tegenstanders die er nog steeds zijn, een kans om hem aan te passen. Mijn advies is: blijf van de wet af.’
In Federatienieuws vindt u een interview met onder anderen oud-huisarts Flip Sutorius en een tijdlijn van de gebeurtenissen die voorafgingen aan de euthanasiewet. Daarbij wordt de podcast van de KNMG over dit onderwerp aangekondigd.
Lees ook-
Bekijk het dossier dossier Levenseinde
ZonMw. Derde evaluatie Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding.
P.J.E. van Rijn
huisarts n.p., Rheden
De uitspraak van de Hoge Raad heeft er toe geleid dat juridisch gezien een schriftelijke wilsverklaring voldoet voor het uitvoeren van euthanasie .Deze steun in de rug zal het ongetwijfeld makkelijker maken om vast te stellen dat er bij een patiënt ,...ondanks wilsonbekwaamheid bij vergevorderde dementie, sprake is van het door de wet vereiste uitzichtloos en ondragelijk lijden .Maar het onomstotelijke bewijs hiervan leveren lijkt mij praktisch onmogelijk .Dat betekent dat uitvoering van euthanasie is een dergelijk geval juridisch dan wel gedekt mag zijn maar moreel -ethisch zeker niet . Toch nog een domper op de triomfantelijke teneur van dit artikel ..Peter van Rijn
Y.G. van Ingen
SO en kaderarts palliatieve zorg, Dijk en Waard
Mogen we ook stilstaan bij de kaskraker vanuit het notariaat: het leventestament. Een document wat verwachtingen schept tav een mogelijke euthanasiewens in de toekomst, zonder dat er enige borging is van dat document in de dagelijkse dokterspraktijk.... De notaris kan en mag echter geen euthanasie verrichten...
Mijn ervaring is dat onder artsen weinig animo is en onvoldoende kennis hoe een euthanasievraag bij dementie te onderzoeken.
Dit gaat wringen!
Goed punt wat collega Sleeuw maakt: moeten we niet toe naar toetsing vooraf...
W.J. Sleeuw
scenarts, huisarts in ruste, Roelofarendsveen
'Onze' WTL is inderdaad een enorme verrijking voor de samenleving. De toetsing achteraf heeft slechts in 120 gevallen geleid tot het oordeel onzorgvuldig. Artsen weten zich vooraf gesteund door Scen-artsen. Dat gaat dus bijna altijd goed (999 op 100...0). Maar wat als de betrokkene wilsonbekwaam wordt? Volstaat de steun van een Scen-arts? De regionale toetsingscommissies vinden van wel en leggen de bal bij de behandelend arts . Maar, moeten we niet naar een toetsing vooraf in die gevallen? We hebben als dokters de mooie dood gemedicaliseerd en weggehaald bij het zelfbeschikkingsrecht. Daar is wat voor te zeggen, maar velen van ons vertillen zich aan inschatting van het lijden van de dementerende medemens.
De rotsvaste overtuiging dat de betrokkene ondraaglijk lijdt en dit ook zodanig bij herhaling aangeeft, is de hoeksteen van de wet. De regionale toetsingscommissies euthanasie hebben hun beoordelingscriteria voor toepassing van euthanasie op dementerenden in 2020 juist rond deze hoeksteen aangepast, verruimd. Ook als er niet helemaal aan wordt voldaan, wordt de arts ontslagen van rechtsvervolging. Maar wordt de arts in al zijn of haar barmhartigheid ook ontslagen van innerlijke twijfel ? Als mensen wilsonbekwaam geworden zijn en hun verzoek niet meer kunnen herhalen of helemaal niet meer uiten, maar naar de mening van alle betrokkenen voldoen aan de criteria om dit leven en lijden te mogen verlaten, moeten we m.i. artsen, die uiteindelijk het leven daadwerkelijk gaan beëindigen, vooraf bijstaan met een commissie van familie, verpleegkundigen, een ethicus en een jurist. Onze demente medemens, moet er op kunnen vertrouwen dat zij of hij met een gerust hart kan afglijden in wilsonbekwaamheid en nog een arts op zijn haar weg vindt, wiens barmhartigheid met anderen gedeeld is.
B. Bos
SO en kaderarts palliatieve zorg , Leiden
Ik ben zeer blij, mijn ervaring is dezelfde.
Maar…..nu nog hulp bij zelfdoding niet strafbaar meer stellen. Als dat geregeld is: is geen enkele wetswijziging meer nodig. De rest van Europa loopt hierin voor: regel dit, en onze wetgeving is prima!! ...En lopen we weer kop, ook leuk.