Een basispakket in de tropen

Het basispakket zoals wij dat in Nederland kennen, is op geen enkele manier te vergelijken met een basispakket in de gezondheidszorg in de tropen. De uitgaven van de overheid voor gezondheidszorg zijn in veel landen in Afrika, evenals in sommige Aziatische landen, minder dan het door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gestelde minimum van USD 12,50 per hoofd van de bevolking. Dat dit geen acceptabele basis voor de gezondheidszorg oplevert, zal duidelijk zijn. In de meeste gevallen heeft dan ook hooguit 60 tot 70 procent van de bevolking toegang tot de zorg, om van de kwaliteit van het geleverde nog maar te zwijgen.

Nkwazi is een arme wijk in Ndola, Zambia, met ongeveer 25.000 inwoners. De lokale kliniek wordt geacht de eerste lijn en dus een groot deel van het lokale basispakket te verzorgen. Er is geen arts, er zijn wel drie verpleegkundigen en wat ongeschoold, administratief personeel. De kliniek is vijf dagen per week geopend, van acht tot vijf. Opname is niet mogelijk. Een ambulance om mensen naar het districtziekenhuis te vervoeren is er niet. Patiënten die worden verwezen, moeten zelf maar transport zien te vinden. Ook voor laboratorium- en röntgenonderzoek moet men naar het districtsziekenhuis, en de onderzoeken zijn niet gratis.

Eens per maand krijgt de lokale kliniek medicijnen. Er is een koelkast voor vaccins.

Het basispakket voor de bevolking van Nkwazi bestaat uit curatieve zorg, moeder- en kindzorg en wat voorlichting. De curatieve zorg wordt door de verpleegkundigen gegeven, maar zij zijn daar niet voor opgeleid. De kwaliteit is dan ook matig. De stethoscoop wordt alleen gebruikt om de bloeddruk te meten; auscultatie van de thorax wordt niet gedaan. Geen laboratorium betekent dat iedereen met koorts automatisch anti-malariamedicatie krijgt. Het gebrek aan opleiding bij de verpleegkundigen voor curatieve zorg wreekt zich op vele manieren, onder andere door het voorschrijven van te veel medicijnen. Antibiotica worden met gulle hand uitgegeven. Iemand die sinds gisteren een hoestje, wat koorts en wat hoofdpijn heeft, krijgt anti-malariamiddelen, een antibioticakuur en een stuk of tien paracetamol-tabletten. Althans, zolang voorradig, want drie weken na de levering zijn ze meestal op. Dan krijgen de mensen een receptje en moeten ze het zelf maar zien te krijgen.

Meestal is de preventieve moeder- en kindzorg iets beter. De belangrijkste vaccinaties voor de kinderen zijn voorradig. De opleiding van de verpleegkundigen voor dit onderdeel is duidelijk beter. Toch zijn de mogelijkheden beperkt. Een zwangere met problemen moet maar zien dat ze bij het ziekenhuis komt, op eigen kosten. De mensen van Nkwazi leven bijna allemaal onder de armoedegrens en het is zeer de vraag of iemand die wordt verwezen ook inderdaad naar het ziekenhuis kan gaan. Het transport kost geld en ook moet er voor een consult of opname worden betaald. Het advies voor ondervoede kinderen is dat men ze beter te eten moet geven, maar van enige ondersteuning is geen sprake. Het is dan ook geen wonder dat in Nkwazi de kinder- en de maternale sterfte hoog is.

De inhoud van het basispakket na Paars II wordt groter of kleiner dan het huidige pakket. De politiek zal dat bepalen. Meer geld voor gezondheidszorg betekent minder geld voor bijvoorbeeld defensie, want de grootte van de cake staat min of meer vast. Zo ook in de ontwikkelingslanden.

Waarom is er dan niet meer geld beschikbaar voor een redelijke gezondheidszorg? Waarom moet het soms voor nog minder dan USD 5 per hoofd van de bevolking per jaar? Een kwestie van prioriteiten stellen dus, zo lijkt het.

De realiteit is echter gecompliceerder. Allereerst zijn de inkomsten van de armere landen niet te vergelijken met die bij ons. Er is maar een klein cakeje te verdelen. En niet alleen de gezondheidszorg moet met ernstige tekorten werken, maar ook bijvoorbeeld het onderwijs.

Bovendien hangt de enorme schuldenlast als een molensteen om de nek van veel landen. Zambia, een van de armste landen in Afrika, betaalt per jaar twee keer zoveel aan rente over zijn buitenlandse schuld als aan gezondheidszorg en onderwijs samen.

Recente acties om de schulden kwijt te schelden en de beloften die gemaakt zijn door G7, hebben daar weinig aan veranderd. Een redelijk basispakket in de tropen wordt dus niet alleen door de lokale politiek bepaald. De gezondheidszorg daar is mede onze zorg en wij kunnen daar, als we willen, een positieve bijdrage aan leveren.