De wachtlijstfactor als indicator

Medische aanvaardbaarheid van wachttijden inzichtelijk gemaakt

De wachtlijstfactor geeft aan in welke mate een ziekenhuisorganisatie in staat is haar patiënten van tijdige zorg te voorzien. Daarmee wordt dé centrale vraag van de wachtlijstproblematiek beantwoord.

Ill: Eyewire

Het probleem van de lange wachtlijsten is nog steeds prominent aanwezig in de gezondheidszorg.Wachttijden worden momenteel genormeerd met de Treeknorm. Deze norm stelt grenzen aan de maatschappelijk aanvaardbare wachttijd. De Treeknorm voor klinische opnamen is bijvoorbeeld maximaal zeven weken. Vanuit medisch oogpunt is dit een tamelijk willekeurige grens, omdat er geen relatie wordt gelegd met de urgentie of met medisch aanvaardbare wachttijden.
Het is van groot belang om eenduidige normen te hanteren die de medische aanvaardbaarheid van wachttijden aangeven. Vanwege dit belang is de wachtlijstfactor ontwikkeld. Met een dergelijke norm kan de vraag worden beantwoord of patiënten vanuit een medisch perspectief tijdig zorg krijgen. De afdeling Neurochirurgie van het UMC Utrecht heeft de wachtlijstfactor ontwikkeld. De wachtlijstfactor is een eenvoudige en effectieve indicator om de omvang en medische aanvaardbaarheid van wachtlijsten aan te geven.

Tijdige zorg

Zorgaanbieders en verzekeraars hebben de Treeknorm opgesteld vanuit de gedachte dat wachttijden een maatschappelijk probleem zijn. Het zijn streefnormen voor electieve zorg, waarbij bewust geen onderscheid is gemaakt naar het behandelend specialisme of het soort behandeling. Er is alleen een onderscheid gemaakt voor de verschillende fasen in het zorgproces (toegangstijd huisarts, wachttijd eerste polikliniekbezoek, dagbehandeling en kliniek). Per fase in het zorgproces zijn maximaal aanvaardbare wachttijden vastgesteld.

Bij het vaststellen van de Treeknorm is aangegeven dat maatschappelijk aanvaarbare wachttijden niet langer kunnen zijn dan medisch aanvaardbare wachttijden. Er wordt van uitgegaan dat binnen de Treeknorm wordt geprioriteerd naar medische urgentie, maar deze norm geeft daarvoor geen indicatie. De Treeknorm heeft dus geen enkele relatie met de medische urgentie, anders dan dat ervan wordt uitgegaan dat spoed- en urgente patiënten binnen 24 uur respectievelijk een week worden geholpen.

Het belang van een individuele patiënt is dat hij goede en tijdige zorg ontvangt. Die tijdigheid heeft zowel een maatschappelijke als een medische component. Zo is voor een urgente patiënt, die volgens een behandelend arts over twee weken dient te worden geopereerd, een wachttijd van zeven weken onaanvaardbaar. Voor een minder urgente patiënt zal een wachttijd van zeven weken geen enkel probleem zijn. Ook kan door de wachttijd uit te drukken in ‘weken wachttijd’ niet inzichtelijk worden gemaakt of een urgente patiënt voorrang kan krijgen ten opzichte van een minder urgente patiënt en daarmee tijdig van zorg kan worden voorzien. Met andere woorden: door de omvang van wachtlijsten uit te drukken in weken wachttijd, wordt niet aangegeven of een ziekenhuis of afdeling vanuit een medisch perspectief in staat is de patiënten tijdig van zorg te voorzien. En dat is nu juist de vraag bij de wachtlijstproblematiek.

Kengetal

De wachtlijstfactor is in 2002 op de afdeling Neurochirurgie van het UMC Utrecht ontwikkeld. De aanleiding hiervoor was het ontbreken van een eenduidig en gemeenschappelijk beeld van de medische urgentie van de wachtlijst van neurochirurgische patiënten. Met de wachtlijstfactor worden in één kengetal de omvang en de medische aanvaarbaarheid van een wachtlijst aangeduid; dit getal geeft inzicht in de mate waarin patiënten, medisch gezien, tijdige behandeling ontvangen.

De wachtlijstfactor wordt op de volgende manier berekend. Elke patiënt die moet worden geopereerd, krijgt door de betrokken specialist een medisch maximale wachttijd - gebaseerd op geobjectiveerde normen - toegewezen. In de wachtlijstfactor wordt deze medisch wenselijke wachttijd afgezet tegen de gerealiseerde wachttijd. Heeft een gemiddelde patiënt tweemaal zo lang moeten wachten voor een operatie dan volgens de behandelend arts wenselijk is, dan is de wachtlijstfactor 2. Voor een patiënt die volgens de behandelend arts over twee weken dient te worden geopereerd, maar die feitelijk over acht weken wordt geopereerd, is de wachtlijstfactor 4. De wachtlijstfactor van een wachtlijst is het gemiddelde van de individuele scores van een patiëntengroep.

De ideale wachtlijst heeft een wachtlijstfactor die kleiner is dan 1, maar die voldoende ‘werkvoorraad’ heeft om de beschikbare zorgcapaciteit effectief te kunnen benutten en daarmee de zorg betaalbaar te houden.
De wachtlijstfactor geeft dus aan in welke mate een (afdeling van een) ziekenhuisorganisatie in staat is haar patiënten van tijdige zorg te voorzien. Daarmee wordt dé centrale vraag van de wachtlijstproblematiek: worden patiënten op de wachtlijst tijdig geholpen gezien de medische urgentie?, beantwoord. De huidige benadering waarbij de omvang van wachtlijsten in weken wordt uitgedrukt (inclusief de Treeknorm), kan een aanvulling op de wachtlijstfactor blijven omdat hiermee een maatschappelijk verantwoorde bovengrens voor de wachttijd wordt aangegeven. Op de afdeling Neurochirurgie van het UMC Utrecht wordt een aantal patiëntencategorieën onderscheiden waarbij per categorie een indicatie voor een aanvaardbare medische wachttijd wordt gehanteerd.

Stuurgetal

De wachtlijstfactor kan een belangrijk stuurgetal vormen binnen een ziekenhuis of afdeling daarvan. Behandelend specialisten, medische afdelingshoofden en management kunnen met de wachtlijstfactor inzicht krijgen in de mate waarin bij reeds geopereerde patiënten tijdig medisch is ingegrepen.

Daarnaast is de wachtlijstfactor een belangrijk hulpmiddel bij de planning van nog uit te voeren medische ingrepen. Bijvoorbeeld: in welke volgorde dienen patiënten op de wachtlijst te worden geopereerd om de medisch aanvaardbare wachttijd op individueel én op wachtlijstniveau kleiner dan 1 te houden of te brengen? Of welke categorieën en aantallen patiënten dienen te worden toegelaten om de patiënten tijdig van zorg te kunnen voorzien?

Ook kan bijvoorbeeld worden vastgesteld wat de vereiste OK-capaciteit is om aan de zorgvraag te kunnen voldoen. Of anders gezegd: welke omvang dient de OK-capacteit te hebben om de wachtlijstfactor onder 1 te houden of te brengen?

Aanvaarbare wachttijd

Om vanuit zowel maatschappelijk als medisch oogpunt de aanvaardbare wachttijd vast te stellen, dienen de wachtlijstfactor en de Treeknorm te worden gecombineerd.

In de figuur wordt de wachtlijstfactor (diagonale lijn) aangevuld met de Treeknorm (horizontale lijn). Bij een medische urgentie tot maximaal zeven weken, wordt de norm bepaald door de wachtlijstfactor. De Treeknorm gaat uit van een maximale wachttijd van zeven weken voor een klinische opname, ongeacht de medische urgentie. De combinatie van beide benaderingen leidt tot de doorgetrokken lijn: tot zeven weken wachttijd (bij klinische opnamen) is de medische urgentie bepalend. Vanaf zeven weken blijft de maximale norm zeven weken volgens de Treeknorm, ongeacht een langere medische urgentie.

Aanbeveling

Ziekenhuizen (en afdelingen ervan) zouden de wachtlijstfactor moeten gaan gebruiken om aan te geven in welke

mate zij in staat zijn om vanuit een medisch perspectief tijdige zorg te bieden. De Treeknorm blijft een goede aanvulling om vanuit een maatschappelijk perspectief de maximale wachttijd aan te geven.

dr. J.W. Berkelbach van der Sprenkel,

medisch hoofd a.i. afdeling Neurochirurgie, UMC Utrecht

drs. M.M. Dopper,

senior financieel adviseur Gehandicaptenzorg, Utrecht

drs. J.P.M. Kuilboer,

manager bedrijfsvoering divisie Hersenen, UMC Utrecht

drs. J.A.Oosterkamp,

consultant Visser Copini & Partners, Driebergen

Correspondentieadres:

j.kuilboer@azu.nl

SAMENVATTING

l De Treeknorm voor wachttijden is vanuit medisch oogpunt een tamelijk willekeurige grens, omdat er geen relatie wordt gelegd met de urgentie of met medisch aanvaardbare wachttijden.

l Als aanvulling op de Treeknorm is de wachtlijstfactor voor de electieve zorg ontwikkeld.

l Met de wachtlijstfactor worden in één kengetal de omvang en de medische aanvaardbaarheid van een wachtlijst aangeduid; dit getal geeft inzicht in de mate waarin patiënten, medisch gezien, tijdige behandeling ontvangen.

l De wachtlijstfactor kan als belangrijk stuurgetal binnen afdeling en ziekenhuis worden toegepast. Het gebruik van de wachtlijstfactor bevordert inzicht in de medisch aanvaardbare wachtlijsten.

l De Treeknorm blijft daarnaast een goede aanvulling om vanuit maatschappelijk perspectief een maximale wachttijd aan te geven.