’Artsen bestaan hoofdzakelijk op papier’

Een deel van de claims, zo’n 30 tot 40 procent, brengt advocaat Sap voor de rechter. De overige gevallen regelt hij met de verzekeraars van de arts of met de instelling waaraan deze is verbonden.

Sinds de jaren negentig maakt het claimen van letselschade opgang. De aanzet was een arrest van de Hoge Raad dat bepaalde dat de advocaatkosten bij de schadeclaim mogen worden opgeteld. Dit maakte de rechtsgang voor patiënten toegankelijker.

Amerikaanse toestanden verwacht Sap niet in Nederland. ‘De Nederlandse rechters zijn veel terughoudender als het gaat om medische aansprakelijkheid. Daarnaast zijn de uit te keren bedragen hier veel lager.’

Sap is één van de driehonderd letselschadeadvocaten in Nederland. Hij werkt alleen voor slachtoffers. Die keuze is zo gegroeid. ‘Een dokter die ik heb verdedigd, kan ik niet bij een volgende gelegenheid aanklagen. Dat is voor advocaten verboden. Ik heb niet alleen uit sympathie gekozen voor de patiënt. Het is meer zo gegaan omdat ik vaak patiënten als cliënt kreeg. Op een gegeven moment vraagt de markt om te kiezen. Als ik voor het ziekenhuis hier in Amersfoort zou optreden, zou het jaren duren voordat ik weer een procedure tegen het ziekenhuis zou kunnen voeren.

‘Als advocaat ben je partijdig, dat hoort bij dit werk. Dat wil niet zeggen dat je altijd gelijk hebt. We verliezen ook wel zaken. Dat kan zuur zijn, zeker als een patiënt levenslang nadeel ondervindt van een complicatie. Die gun ik gewoon een adequate schadevergoeding.’

Toename

De medische beroepsgroep heeft het afgelopen decennium te maken gekregen met een groot aantal wettelijke regelingen op het gebied van de rechtspositie en de kwaliteit van zorg. Hiermee hebben patiënten meer handvatten om de arts voor het gerecht te dagen, zoals de Wet inzake de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO, 1995) en de Wet klachtrecht cliënten zorgsector (WKCZ, 1995).

In veel gevallen heeft een aanklacht tegen een arts te maken met communicatie. Als de arts duidelijk maakt wat er verkeerd is gegaan en zijn excuses aanbiedt, zullen veel patiënten afzien van een klachtenprocedure. ‘De arts kan zelf veel klachten voorkomen of deze goed afhandelen’, zo schrijft gezondheidsjurist prof. mr. Johan Legemaate in zijn bijdrage aan het boek Over de schreef. Dit boek belicht allerlei facetten van disfunctionerende artsen. Legemaate: ‘Een veelgehoord misverstand is dat de polissen van beroepsaansprakelijkheidsverzekeringen het de arts of de instelling verbieden om een fout toe te geven. Wat de arts en de instelling op grond van deze polissen niet mogen doen, is het erkennen van civielrechtelijke aanspraken of van een recht van de patiënt op schadevergoeding. Het toegeven van een fout kan leiden tot civielrechtelijke aansprakelijkheid, maar dat is niet per definitie het geval.’

Sap kent het misverstand. Hij merkt op dat het toegeven van een fout veel goed kan doen in de communicatie tussen arts en patiënt. ‘Een arts kan best zeggen dat er iets verkeerd is gegaan. Een complicatie is niet altijd verwijtbaar. Het is soms voor de wederzijdse verstandhouding heel goed om dan juist met de patiënt te bespreken wat er verkeerd is gegaan. Het ontbreekt de artsen soms aan de tijd die dat kost, zo lijkt het. Als ik een cliënt krijg, neem ik de tijd voor hem of haar. Soms een uur of meer. Kijk je in de wachtkamer van sommige specialisten, dan zien die enkele tientallen mensen per uur. Het lijkt mij niet goed mogelijk om al deze patiënten volledig te informeren.

‘Ook de houding van patiënten verandert. Een complicatie wordt niet meer voor zoete koek aangenomen. De patiënten die ik bijsta hebben altijd blijvend letsel. Dat zij hun recht willen halen, vind ik niet meer dan normaal. Voor artsen is dat vervelend, maar het is onderdeel van het werk. Advocaten worden ook kritisch beoordeeld. Je kunt niet van mensen verwachten dat zij artsen als autoriteit blijven beschouwen. Met name specialisten lijken niet gewend met kritische mensen om te gaan. Maar de ervaring leert dat als je aan een patiënt uitlegt hoe iets is gegaan, het vaak wel afdoende is.

‘Ik denk niet dat artsen hierdoor defensief moeten gaan handelen. Dan ben je verkeerd bezig. Een claim is nooit leuk, maar een arts is ertegen verzekerd. Een schadeclaim wordt vaak op papier afgehandeld. Pijnlijke confrontaties tussen artsen en patiënten zijn uitzonderingen. Artsen bestaan in dit soort zaken dan ook hoofdzakelijk op papier.

‘Het is pas echt vervelend voor een arts als hij zich moet verantwoorden tegenover het Medisch Tuchtcollege. Een negatieve uitspraak heeft consequenties voor de arts. Met dergelijke procedures moet je voorzichtig zijn. Zowel artsen als patiënten kunnen daar uiterst gefrustreerd door raken.’

Taal

Miscommunicatie speelt op nog meer fronten in de praktijk van Sap. Het komt ook veel voor tussen juristen en artsen. De taal van juristen is overduidelijk een andere dan die van artsen. In juridische termen wordt door een verzekeraar al gauw gevraagd of een arts ‘verwijtbaar onzorgvuldig heeft gehandeld’. ‘Een medisch deskundige die hierover moet oordelen, zal deze vraag meestal met ‘nee’ beantwoorden. Zo’n vraag moet anders worden gesteld, bijvoorbeeld of de behandeling ‘lege artis’ was.

‘De procedures over medische aansprakelijkheid veranderen. Er komen vragen aan de orde over wat er verkeerd is gegaan en wat de gevolgen waren als het niet verkeerd was gegaan. Juristen hechten andere waarden aan de begrippen ‘directe en indirecte gevolgen’ dan artsen.’

Zo noemt Sap de casus waarbij een man met zijn hand door een ruit was gegaan. De EHBO in het ziekenhuis miste een doorgesneden pees. Hier kwam men een paar weken later pas achter. Er werden weliswaar extra operaties uitgevoerd, maar er was toch blijvend letsel ontstaan. In overleg werd een medisch deskundige geraadpleegd. Die concludeerde dat de hand niet meer was te gebruiken. Maar de gevolgen achtte hij beperkt toerekenbaar aan het missen van de diagnose. Allerlei complicaties in de herstelbehandeling rekende hij niet tot de gevolgen van de fout. Juristen denken daar echter heel anders over. Het is een klassieker: artsen geven juridisch gezien een beperkte conclusie. Misschien komt het doordat ze vragen moeten beantwoorden waarvan ze het nut niet inzien.

Sap: ‘Het is een gegeven dat de twee beroepsgroepen in juridisch-medische kwesties begrippen op een verschillende manier interpreteren. Daarom is het van belang dat beide beroepsgroepen elkaars taal leren.’

Sap zoekt naar een oplossing voor dit communicatieprobleem tussen juristen en medici. Daarbij moet ook een oplossing worden gevonden voor de angst van patiënten dat artsen bij de beoordeling van een fout elkaar de hand boven het hoofd houden. Hij suggereert de invoering van een vaste beoordelingscommissie met juristen en artsen die bereid zijn kritisch te oordelen. Bijvoorbeeld niet-praktiserende artsen met kennis van zaken en die affiniteit hebben met aansprakelijkheidszaken.

‘Nu moet je medisch deskundigen die deze kwalificatie hebben, met een kaarsje zoeken. Je kunt er ook mensen met internationale bekendheid in zetten. Voor rechtbanken zal deze commissie een goed medium zijn. Het komt nu al voor dat deskundigen uit het buitenland worden geraadpleegd. Je kunt ze dan beter standaard in huis hebben.’

Onbekend

Al worden patiënten steeds kritischer, Sap bemerkt dat er nog veel onbekendheid is met het rechtssysteem. Cliënten willen vaak in eerste instantie een arts voor het medisch tuchtcollege slepen. ‘Bij enig doorvragen blijkt dat zij een vergoeding willen en dat het hen niet zo zeer gaat om een oordeel van het tuchtcollege. Dat orgaan is meer voor principiële uitspraken. Ik vind het zelf juridisch niet interessant om een zaak voor het tuchtcollege te brengen. Je schiet er weinig mee op. Zelfs al wordt een arts berispt, dan staat nog niet vast dat de patiënt recht heeft op schadevergoeding. Daar zijn schrijnende voorbeelden van bekend. Daarnaast biedt het college weinig openheid in de procedures.’

Sap kiest voor zaken waar hij zijn tanden in kan zetten en die dus juridisch interessant zijn. Een vereiste voor hem is dat er blijvend letsel is. Bejegening is bijvoorbeeld zo’n onderwerp waar hij zich niet voor inzet. ‘Het is vaak het woord van mijn cliënt tegenover dat van een arts. Daar schiet je niets mee op.’

Toekomst

Vooralsnog zijn er geen tekenen die erop wijzen dat het claimgedrag op zijn hoogtepunt is. Zowel in aantal als in uitgekeerde bedragen is er een stijgende lijn. De letselschadeadvocatuur is een groeiende markt. Het beloningssysteem voor deze sector staat al enkele jaren in de belangstelling. Nu debatteert de beroepsgroep over het ‘no cure, no pay’-systeem waarin de belangenbehartiger alleen bij een positief resultaat een vergoeding krijgt. Dit bestaat uit een percentage van de aansprakelijkheidsuitkering.

Claims in getallen. De meeste artsen en medische instellingen zijn verzekerd bij Medirisk of bij de VVAA.  Deze twee verzekeraars bedienen samen tweederde van de markt. Dat het aantal claims van patiënten en de hoogte van de bedragen toenemen, blijkt uit de cijfers hieronder.  (Bron: Medirisk/VVAA)

MediRisk

jaar                             1996      1997      1998      1999      2000

aantallen claims            655       820        921        826       932

In deze periode steeg het aantal verzekerde instellingen van 45 naar 66. De hoogte van de gemiddelde claim is in deze periode gestegen van circa f 7.200 naar iets meer dan f 9.000. De premie is in deze periode niet gestegen.

VVAA, verzekering voor individuele artsen

jaar                              1996      1997      1998      1999      2000

aantallen claims            153        152        129        146        156

In deze periode steeg de gemiddelde claim van circa f 6.300 naar f 8.000. De premie steeg in deze periode met circa 35 procent. Deze verhoging werd mede veroorzaakt door een eenmalige verhoging van het verzekerd bedrag van een miljoen gulden naar 2,5 miljoen gulden per gebeurtenis.