Sontag. Haar leven en werk

Sontag. Haar leven en werk, Benjamin Moser, De Arbeiderspers, 736 blz., 49,99 euro.

Bestel direct

Nog altijd gebruik ik Illness as metaphor in een cursus over metaforen en kanker. Het is een tekst die ik tijdens mijn medische studie las en die toen iets over de geneeskunde aan de orde stelde waarover niet veel werd gesproken: de ervaring van patiënten. Later hoorde ik dat de schrijfster, Susan Sontag, vlak daarvoor ternauwernood aan de dood door borstkanker was ontsnapt. Maar merkwaardig genoeg refereert haar tekst daar niet aan. Toen in 2013 haar dagboek van die periode verscheen, verwachtte ik dat daarin het persoonlijke verhaal over haar ervaring zou staan. Maar ze besteedt er slechts een paar regeltjes aan.

Dankzij de recente biografie van Susan Sontag door Benjamin Moser vallen veel stukjes op hun plaats. Het is geen biografie die naar de mond praat. De biograaf laat zien dat vermijding en ontkenning, gekoppeld aan een schrijnend gebrek aan zelfinzicht, een karaktertrek van haar was. Een mooi voorbeeld is dat Sontag in een nooit gepubliceerd essay Sartre ernstige verwijten maakt om zijn vermeende speedgebruik. De werkelijkheid was dat zij zelf meer dan 25 jaar lang speed gebruikte om langer te kunnen werken. Natuurlijk, de biograaf laat niet na om te zeggen dat haar moeder, die niet naar haar dochters omkeek, aan de wortel van deze persoonlijkheidsproblematiek ligt. Maar dat neemt niet weg dat het beeld niet erg prettig, zelfs ontluisterend, is. Die ontluistering gaat verder dan de ontdekking dat de schrijver van een briljant oeuvre als persoon minder geslaagd was. In de biografie wordt ook een groot gedeelte van haar oeuvre in de ontluistering meegesleurd: haar onbegrijpelijke films, haar matige romans en ook een deel van haar essays.

Samen met de biografie zijn haar eerste essaybundel Tegen interpretatie en haar essays over fotografie opnieuw uitgebracht. Ook Illness as metaphor, dat nu eindelijk goed vertaald is als Ziekte als metafoor, is (samen met haar essay over aids) opnieuw beschikbaar. In de loop der jaren ben ik er anders over gaan denken: de afzwering van (ziekte)metaforen is in feite onmogelijk, en als het wel mogelijk was, zou het niet alleen de negatieve, maar ook de positieve metaforen afschaffen. Zo kan in de ‘kanker-is-een-reis’-metafoor die reis worden afgelegd in een rijdende trein die niet stopt en niet beïnvloedbaar is, maar ook in een zeilboot, die weliswaar afhankelijk is van de wind en de stroming, maar toch ook te sturen valt. Ook valt in het gedeelte over tbc op dat het gaat over literaire tbc, niet over de tbc van de armen, die er heel anders en woester uitzag. Wetenschappelijke inzichten over tbc en kanker en de ervaring daarvan ontbreken totaal. Toch kan de tekst, als gezegd, goed gebruikt worden voordat de studenten ervaringsteksten over kanker gaan lezen. Dat de meesten van hen het daarna oneens zijn met Sontag, wil ook zeggen dat haar tekst zijn werk heeft gedaan. Tegen interpretatie zijn: het is schier onmogelijk.

Arko Oderwald, docent literatuur en geneeskunde Vumc

Meer van Susan Sontag:

Ziekte als metafoor/Aids en zijn metaforen, Susan Sontag, De Arbeiderspers, 206 blz., 23,50 euro.

Tegen interpretatie, Susan Sontag, De Arbeiderspers, 448 blz., 23,50 euro.

Over fotografie, Susan Sontag, De Arbeiderspers, 240 blz., 21,50 euro.