Boeken: De illusie van begrip

In Het snapgevoel van Herman de Regt en Hans Dooremalen gaat het over een veelheid aan onderwerpen: wanen, valse herinneringen, hoe we leren, het bestaan van de vrije wil. Al die onderwerpen worden besproken om duidelijk te maken dat de mens behept is met een snapgevoel: het door de evolutie geselecteerde fenomeen dat verklaringen goed moeten voelen. De auteurs: ‘We worden door neurotransmitters gestimuleerd op zoek te gaan naar het aangename gevoel dat gepaard gaat met het vinden van verklaringen.’ Maar dat snapgevoel is ook en veel vaker dan we denken een valkuil, zo leggen ze heel precies en aan de hand van tal van inzichtelijke voorbeelden uit. Mensen hebben namelijk de moeilijk te onderdrukken neiging om in mechanistische metaforen te denken en te spreken. Dat levert vaak wel een snapgevoel op, maar geen verklaring: we verkeren daarom vaak in de illusie van begrip. Zo verwordt het gevoel dat we iets snappen tot een bias. Daarom zit er vaak niets anders op dan de metaforen uit de ‘verklaring’ te verbannen. En dat is frustrerend voor dat snapgevoel en tegenintuïtief: we eindigen namelijk met een wetenschappelijke beschrijving van hoe het zit en niet met een verklaring hoe het komt dat het zo zit.

Wie ook maar enigszins geloof hecht aan de verklaringen in de alternatieve of complementaire geneeskunde zou zich dat ter harte moeten nemen. Maar eigenlijk zou iedereen dat moeten doen, want, zo halen de auteurs Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman aan, zelfs de intuïties over onszelf kloppen niet: ‘Je weet veel minder over jezelf dan je voelt dat het geval is.’

Het snapgevoel, Herman de Regt en Hans Dooremalen, Uitgeverij Boom, 248 blz., 22,50 euro.

Bestel direct bij bol.com Paperback € 22,50

Een van de oervaders van dit wetenschappelijke denken was Francis Bacon, die in zijn Novum Organum uit 1620 heeft uitgelegd wat de principes zijn van goede wetenschapsbeoefening. Dat prachtige boek is onlangs in een uitstekende vertaling heruitgegeven. Bacon zette vooral met zijn leer van de idolen een grote stap voorwaarts: idolen zijn onjuiste voorstellingen van zaken, die ons hinderen om tot de benodigde wetenschappelijke kennis te komen. De Regt en Dooremalen schreven een verhelderend nawoord bij zijn meesterwerk.

Novum Organum, Francis Bacon, Uitgeverij Boom, 338 blz., 39,90 euro.

Bestel direct bij bol.com: Paperback € 39,90

Ruimer en in een breder verband bespreekt Matthew Hutson in Magisch Denken waarom we graag in iets geloven wat wetenschappelijk geen grond in de werkelijkheid heeft. Hij ziet er niet alleen maar kwaad of nadelen in: het gaat weliswaar om illusies, maar om positieve illusies, die bovendien een gevoel van controle en betekenis geven. Hutson is wat losser in de leer dan De Regt en Dooremalen, die met hun boek je hersenen eens lekker door de wasmachine halen. Henk Maassen

Magisch Denken, Matthew Hutson, Atlas Contact, 382 blz., 29,99 euro.

Bestel direct bij bol.com: Paperback € 29,99 | Ebook € 16,99