Medisch populisme

Wat is dat nu weer? Een nieuwe stroming binnen de sociale geneeskunde? Volksgeneeskunst? Een medische werkgroep binnen de PVV? Of gewoon gezondheidsvoorlichting in jip-en-janneketaal?

Niets van dat alles. Medisch populisme is een simplistische benadering van lastige medische vraagstukken.

En wie kiest dan voor die simplistische benadering? Dat is de patiënt, de leek zo u wilt. De dokter weet het immers niet. Waar komen die buikklachten toch vandaan? De dokters vinden geen oorzaak. Dan slaan we de diagnose maar over. Direct naar de therapie. ‘Zou dat helpen dokter, glutenvrij? Een schoonzusje van me heeft er ook baat bij.’ De dokter weet het niet. ‘U kunt het proberen’. Patiënten gaan over op glutenvrij. En kijk … enkelen gaan zich beter voelen. En ventileren dat uitgebreid op internetfora.

Medisch populisme is vooral bekend vanwege zijn duidelijke antwoorden op lastige vragen waarbij dokters de schouders ophalen. Niet uit onverschilligheid maar uit verlegenheid. We weten het gewoon niet. Het is nog niet voldoende onderzocht. De medisch populist springt in dat gat en roept dat hij het wel weet. Prikkelbaredarmsyndroom, vergeet die naam! Die is verkeerd. Het is glutengevoeligheid! Het beestje heeft nu een naam die naar een oorzaak verwijst. Dat voelt al beter. Mijn buikklachten komen ergens vandaan. De populist schrijft zijn eigen pathofysiologie. Ik ben glutengevoelig. Nee, glutenallergie heb ik niet. Dat is iets voor kinderen. Coeliakie heet dat ja. De populist heeft zijn huiswerk gedaan.

Glutengevoeligheid, hype of nieuwe epidemie? schreef MDL-arts Bouma al in 2013 in het NTvG.

In sommige landen eet al 5 procent ‘vrijwillig’ glutenvrij. Een aantal mensen met onverklaarde buikklachten meldt met een glutenvrij dieet minder klachten. Uit onderzoek blijkt inmiddels dat ‘glutenvrij’ bij een klein deel inderdaad een gunstige invloed heeft. Bouma denkt dat veel mensen meegaan in de hype en een glutenvrij dieet volgen, terwijl dat voor hen geen gezondheidswinst oplevert. Probleem is dat we nog niet kunnen testen op glutengevoeligheid. Zolang er geen valide diagnostische test is, kunnen we alleen spreken van zelfgerapporteerde klachten, en niet van een ziekte. Dat leert ons de reguliere geneeskunde. Maar de medisch populist legt zich daar niet bij neer. Hij ligt steeds een ronde voor op de dokter.

Ander voorbeeld. Het HPV-vaccin voor meisjes vanaf 13 jaar beschermt tegen virussen die 70 procent van de gevallen van baarmoederhalskanker veroorzaken. Jaarlijks worden in Nederland 600 à 700 nieuwe gevallen geconstateerd. Met vaccinatie kun je twee derde daarvan voorkómen.

In een uitzending van Zorg.nu zien we een dramatische scène. Een jonge vrouw vertelt. ‘Mijn leven is verwoest. Na de HPV-prik kreeg ik last van vermoeidheid, ontstekingen en pijn in al mijn spieren. Ik was altijd vroeg uit bed, goed op school, heel sportief.’ Nu ligt ze uitgeteld op de bank. Haar moeder: ‘Ze had zoveel vertrouwen in de vaccinatie. Die viel toch onder het Rijksvaccinatieprogramma?’ Ook hier is de diagnose van de aspecifieke klachten simpelweg overgeslagen. De populist leeft van zekerheden. Voor hem staat het vast dat de HPV-prik de oorzaak is van alle ellende.

Actueel is de vaccinatie tegen mazelen en de voorgenomen vaccinatie tegen meningokokkenziekte. Het RIVM mikt op de kwetsbare groepen: mensen met kans op een ernstig ziektebeloop en overlijden: de risicodragers. Maar ook op mensen die door hun vele contacten de ziekte helpen verspreiden: de risicovormers. Dan kom je uit bij kinderen en adolescenten. Clubs als de Stichting Vaccinvrij en de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken gaan de barricaden op. De industrie heeft de vaccins erdoor gedrukt, klinkt het daar. Cashen maar! De effectiviteit van de vaccins laat te wensen over. Bijwerkingen worden genegeerd. Vaccins maken je chronisch ziek. Autisme, alzheimer, ADHD, chronischevermoeidheidssyndroom, kanker en infertiliteit: een greep uit de ziekten die de clubs aan vaccinatie toeschrijven. Er is geen spoor van bewijs. De clubs moeten het doen met de internetverhalen. Al die vaccinatiecampagnes na de Tweede Wereldoorlog zouden de oorzaak zijn van de toename van chronische ziekten. Het is het medisch populisme ten top. Het RIVM als de grote aanjager van chronische ziekten! Dat bekt lekker naar de achterban.

Medisch populisme: grote stappen snel thuis. De populist bevestigt wat het publiek altijd al vermoedde. Hij speelt in op het onderbuikgevoel. Hij vertolkt de stem des volks. De onderbouwing verzint hij er wel bij. Zo biedt hij de zekerheid die de dokter niet kan geven. Maar het is een valse zekerheid. Die veel mensen als zoete koek slikken. Met die valse zekerheid kunnen ze leven. Alles beter dan onzekerheid.