Eelco Runia of wat er misgaat aan de moderne universiteit

Vorige week viel er een brief op mijn deurmat. Zomaar vanuit het niets. Pats-boem. Een brief aan de bedrijfsarts. Van zomaar medewerker aan zomaar universiteit. Het bleek een tamelijk uitgebreide brief. 25 pagina’s lang om precies te zijn. Vijfentwintig kantjes vol reflecties, observaties en bespiegelingen over zijn eigen firma, de universiteit. Nogal to the point allemaal. Geen flauwekul bovendien. Gebracht met humor, scherpe pen, interessante inkijkjes én een aantal doordenkertjes. Afzender: Eelco Runia, universitair hoofddocent (uhd) aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).

Ik kende de beste man niet. Maar vorig jaar werd Runia in universitaire kringen wereldberoemd met zijn opiniestuk ‘Waarom ik ontslag neem bij de universiteit’ (in de NRC). Zijn voornemen was zo geruisloos mogelijk het universitaire pand te verlaten. Middels éénregelige mailtjes aan personeelszaken én een huishoudelijke mededeling tijdens zijn laatste hoorcollege. Iets in de trant van ‘..en tot slot dames en heren, aan alles komt een eind. Jullie gewaardeerde docent houdt het verder voor gezien en stapt op. Adieu en vaarwel. Het ga u goed. ‘

Maar Runia had buiten de waard gerekend. De studenten begonnen indringende vragen te stellen. Ze  wilden het naadje van de kous weten. Waarom geeft iemand zomaar zijn riante uhd-positie op? Wat zit daarachter?

Runia zette zijn gedachten over zijn ontslag op papier en bewerkte het tot opiniestuk. Dat werd de NRC van zaterdag 19 januari 2018. Twee dagen later waren de rapen gaar en brak de pleuris uit. Runia werd een gevalletje damagecontrol voor het college van bestuur van de RUG. Want zomaar op eigen houtje (!) ontslag nemen kan een gevaarlijke precedentwerking hebben. Maar de geest was toen al uit de fles. Opiniestukken werden geschreven, tv-debatten volgden, met als kernvraag: wat voor een bedrijf is de universiteit eigenlijk geworden? Is de universiteit van het padje af geraakt? En: komt dit nog wel goed dan? Of is McUniversity het eindstation?

Recentelijk heeft Runia zijn overdenkingen over de moderne universiteit gebundeld in het boek Genadezesje. In de vorm van een achttal brieven. Brieven aan zijn (oud-)collega’s, studenten en promovendi. Maar ook aan bestuurders, Kamerleden, belastingbetalers, buitenstaanders en zowaar, jawel!, ook aan de bedrijfsarts. En die brief is meer dan de moeite waard om even bij stil te staan. Ik pak er twee dingen uit.

Hij opent zijn brief met de indringende vraag: ‘Ben ik bij u aan het goede adres met mijn observaties en zorgen over werkdruk, overspanning en burn-out?

Het antwoord daarop is natuurlijk een volmondig ‘ja’. Want werk en gezondheid is de corebusiness van de bedrijfsarts. En ja: de werkdruk is bij de universiteiten niet onder controle. Blijkt uit een hele dikke stapel rapporten. En ja: te veel medewerkers lopen vast. Compleet vast zelfs. Dat valt op te maken uit de baaierd van verhalen – te lezen op internet en in de universiteitskranten. Kortom: er is veel – vooral verborgen – leed aan de universiteiten. Alle reden dus om aan de bel te trekken.  

Maar – zo vraagt hij zich af – ‘Hoe kan het toch dat mensen aan de universiteit zo ongezond veel hart voor de zaak hebben, terwijl de zaak ongezond weinig hart voor hen heeft?’

Oeps. Vrij pijnlijke observatie, als je even doordenkt. Zeker voor bestuurders. Runia zoekt het antwoord op deze retorische vraag – naast de doorgeslagen regeldrift, protocollengekte en verantwoordingshysterie – ook in de sterk naar binnen gekeerde, bijna middeleeuwse cultuur van de universiteiten én het kleverige web aan modderige afhankelijkheidsrelaties, die als fuik werken.

Maar bovenal verbaast hij zich over de lethargische houding van de universitaire medewerkers om iets aan deze ‘catch 22-situatie’ te doen. Te typeren als ‘bewoners hebben zich aangepast, maar vertonen weinig initiatief’. Hoe kan het toch dat bovengemiddeld slimme mensen zich als kikkers laten gaarkoken in hun eigen sop. Maar: het overkwam mij ook, merkt hij schuldbewust op.

Werk aan de winkel dus. Zeker voor de bedrijfsartsen aan de universiteiten. Maar met alleen goede wil en ‘aan de bel trekken’ gaat het niet lukken. Daar is meer voor nodig. Dat blijkt wel uit deze indringende brieven van Eelco Runia. Een betere spiegel kan de moderne universiteit zich op dit moment niet wensen.