De voeten van Maria

‘Dokter, dat zijn mijn voeten niet meer. Kunnen ze die voeten er niet helemaal afhalen, ik word gek van ze.’ Aldus Maria van Santen, een vrouw van 64 met overgewicht en met al enige tijd diabetes type 2.

Sinds een jaar ernstige neuropathische pijnen en vaak huidproblemen met hypostatisch eczeem. De voeten zijn pijnlijk en zien er niet goed uit, rode huid, onverzorgd. Ik haat mijn voeten, zo vervolgt Maria. Ze struikelt ook veel en stoot haar voeten veel vaker dan vroeger. In gedachten heeft Maria haar voeten al afgezet. Ze maken geen deel meer uit van haar lichaamsschema. Geen wonder dat het slecht gaat met de voeten. Ze horen er niet meer bij.

Ik vraag aan Maria of ze Schumacher kent van de Formule 1. Ja die kent ze, want haar zoon is een fanatiek autoliefhebber. Ze kijkt weleens met hem mee als er een race is. Weet je wat het geheim is van Schumacher?, zo vervolg ik. Ze schudt van nee. Het moment dat hij zijn auto instapt, wordt die auto een onderdeel van zijn lichaam. Hij breidt als het ware zijn lichaamsschema uit met die auto. Daarom weet hij steeds precies wat hij nog net wel en net niet meer kan doen. Elke beweging, versnelling of vertraging van zijn auto voelt hij alsof het zijn eigen lijf is. Hij en zijn auto worden een geheel tijdens de races.

Ik leg haar uit dat het begrip lichaamsschema al in de vorige eeuw door een Franse filosoof, Merleau-Ponty, ontwikkeld is. En dat die filosoof om het uit te leggen een simpel verhaal vertelde over de vrouw met een pluim op de hoed. Dat was toen heel modern en populair in Parijs. Merleau-Ponty merkte op dat vrouwen met een pluimhoed automatisch dieper buigen als ze een deur doorgaan. Alsof de pluim op de hoed met hun hoofd een eenheid geworden was. De hoed met pluim wordt onderdeel van het lichaamsschema van die vrouw.

Zoals je je eigen lichaamsschema kunt uitbreiden met een hoed of zelfs met een hele auto, zo kun je ook je eigen lichaamsschema laten inschrompelen. Door aan een lichaamsonderdeel geen aandacht meer te schenken, of te wensen dat het er niet meer is.

Hoe denk je dat je voeten het vinden, als je ze op die wijze behandelt?, vraag ik haar. Ze begrijpt de analogie en we doen een klein somatisch dialoogje. Ik leg haar uit dat we een rollenspel gaan doen. Dat we een stem gaan geven aan haar voeten, en die voeten tot ons laten spreken, om te horen wat ze op hun ‘hart’ hebben. Daarvoor gaat Maria op een andere stoel zitten, de ’voetenstoel’. Op het moment dat ze van stoel wisselt, vraag ik haar om de rol te spelen van de voeten. Ik zeg: welkom, voeten van Maria, hebben jullie een naam? Maria leeft zich in en snapt het spel meteen: ze zegt wij heten Hinkie en Pinkie. Nu scheppen we in de dialoog de mogelijkheid dat Hinkie en Pinkie zich uitspreken. En dat doen ze. Er volgt een lange klaagzang van hoe benauwd het in de schoenen is, hoe weinig aandacht ze krijgen van de bazin, en dat ze zich alleen gelaten voelen en zo veel te torsen hebben. Terwijl ze het al zo zwaar hebben en hun bazin juist graag willen helpen. Nadat de voeten uitgesproken zijn, nodig ik Maria uit om op de andere stoel te gaan zitten en vraag haar als Maria wat ze van dat verhaal van de voeten vond. Ze is wat aangedaan en begrijpt dat ze haar voeten niet echt helpt met veronachtzamen, niet verzorgen en haten. We maken nu samen een voetenplan, ze wordt partner van haar voeten. Ze gaat naar de pedicure, ze gaat haar voeten elk dag masseren met cetomacrogolcrème. Ook gaat ze oefeningen doen (tenen bewegen, meer extensie- en flexiebewegingen, rotaties, et cetera.). Ik schrijf verder een van onze topicale pijnstillende crèmes met fenytoine 10% voor. Ze komt nog enkele keren terug, en haar voeten zien er steeds beter uit. Ze durft nu ook wat meer te bewegen en is zowaar wat afgevallen. Aandacht geven aan de eigen voeten betekent ze weer opnemen in het lichaamsschema. De voeten van Maria waren erg blij dat ze gehoord en gezien werden. Ze horen er weer bij.