Onderzoek mens-diercombinaties vraagt ethische toetsing

Om te beoordelen of onderzoek met combinaties van menselijke en dierlijke cellen toelaatbaar is, bijvoorbeeld met het oog op de ‘productie’ van menselijke organen, is steeds een afweging nodig van maatschappelijke en ethische aspecten. Dat stelt de Gezondheidsraad in een advies dat ze deze week publiceerde.

Feitelijk gaat het om twee typen mens-diercombinaties, waarvan de eerste – cybriden – momenteel geen rol van betekenis (meer) spelen. Deze cybriden ontstaan doordat de kern van een menselijke cel wordt ingebracht in een ontkernde dierlijke eicel. Zo komt een embryo tot stand met 99,9 procent menselijk DNA in de celkern en 0,1 procent dierlijk DNA in de mitochondriën. Cybriden waren bedoeld als alternatief voor onderzoek met menselijke embryo’s, maar die  belofte is niet uitgekomen.

In het tweede type draait het om iPS-cellen, ‘gewone’ cellen die zijn geherprogrammeerd tot stamcellen met embryonale eigenschappen. Wanneer menselijke iPS-cellen of ‘gewone’ embryonale stamcellen worden ingebracht in een dierlijk embryo heb je te maken met een ‘chimaera’. Het idee is dat langs deze weg op den duur menselijke, lichaamseigen organen in dieren te kweken zullen zijn. Fundamenteel onderzoek heeft inmiddels laten zien dat dit in principe mogelijk is.

Maar toepassing is nog onzeker en in ieder geval ver weg, want de veiligheid staat niet vast en er zijn ook nog een paar forse ethische kwesties op te lossen. Zoals: hoe (on)natuurlijk zijn deze ‘mens-diercombinaties’? En hoe staat het met de (menselijke) waardigheid? Immers, hoe meer ‘menselijker’ een chimaera, hoe hoger de waardigheid en daarmee de beschermwaardigheid ervan. En uiteraard speelt ook de bewaking van het dierenwelzijn een grote rol.

Toekomstbestendige regeling

Chimaeren (en cybriden) kunnen – althans tijdelijk – in de Embryowet worden gereguleerd, maar dit heeft niet de voorkeur van de meeste leden van de commissie van de Gezondheidsraad. Deze commissie adviseert de minister om de individuele beoordeling van het onderzoek met controversiële biotechnologische ontwikkelingen vast te leggen in ‘een toekomstbestendige brede regeling voor controversiële biotechnologische ontwikkelingen’. Er moet een toetsingskader komen en een instantie die de ethische en maatschappelijke aanvaardbaarheid en de veiligheidsrisico’s van wetenschappelijk onderzoek en van de (mogelijke) klinische toepassing van deze ontwikkelingen per geval beoordeelt. De raad betreurt intussen het gebrek aan publiek debat over mens-diercombinaties.

• De regulering van cybriden en chimaeren