Retrograad: De rol van artsen bij de doodstraf

Donderdag 5 november was het drie jaar geleden dat Saddam Hoessein ter dood werd veroordeeld voor zijn misdaden tegen de menselijkheid. Woensdag 11 november werd de doodstraf uitgevoerd bij de Amerikaan John Allen Muhammad, omdat hij in 2002 tien willekeurige mensen van grote afstand neerschoot. De doodstraf bestaat nog steeds in grote delen van de wereld. In Nederland wordt deze straf, afgezien van een tijdelijke herinvoering door de Wet Oorlogsstrafrecht, al sinds 1860 niet meer uitgevoerd.

Voor, tijdens en na de voltrekking van de doodstraf dient er een arts aanwezig te zijn om onder andere de dood te constateren. Bij de doodstraf door middel van een dodelijke injectie dient een arts 'buiten bewustzijn' vast te stellen alvorens de derde - dodelijke - injectie toegediend wordt. Die injectie wordt meestal gedaan door verpleegkundigen. De rol van artsen bij de doodstraf is al meerdere malen aan de orde gekomen in Medisch Contact.

In het artikel ‘Medische betrokkenheid bij de doodstraf’, dat verscheen in Medisch Contact van 4 maart 1983, schreef Charles Kemperman, arts te Elst:

‘Onlangs werd in Texas Charlie Brooks geëxecuteerd; we kunnen aan die gebeurtenis niet zo maar voorbijgaan: voor de eerste maal in de geschiedenis van de Verenigde Staten waren bij bet voltrekken van een doodvonnis artsen betrokken. Charlie Brooks werd op 7 december 1982 in Huntsville, Texas, door middel van een intraveneuze injectie met een dodelijke dosis natriumthiopental geëxecuteerd. Daartoe, zo berichtte het persbureau Reuter op 9 december 1982, had een arts tevoren de geschiktheid van diens intraveneuze systeem vastgesteld. De correspondent van de Londense Guardian, die de executie op 8 december 1982 beschreef, meldde: Na vijf minuten luisterde Dr. Ralph Gray, medisch directeur van het Texas Departement of Corrections, door een stethoscoop naar zijn (Brooks') hart, schudde zijn hoofd en zei: 'Nog een paar minuten'. Dr. Bascom Bentley, die de gevangene eveneens onderzocht, scheen hem met een lampje in de ogen en vroeg de executeur: 'Bent u klaar met de injectie?' Hij kreeg te horen dat dat niet bet geval was. Twee minuten later, na nog een stethoscopisch onderzoek, zei Dr. Gray: 'Ik verklaar dat deze man gestorven is'. 'Uit verschillende persberichten valt op te maken, dat er zeven minuten verstreken tussen bet ogenblik waarop met het toedienen van de natriumthiopental was begonnen en het ogenblik waarop de dood werd vastgesteld.’

Kemperman concludeert zijn stuk met: ‘Dat artsen zich bij het voltrekken van de doodstraf door middel van een intraveneuze injectie hebben laten betrekken, kan als een inbreuk op het medisch-ethisch handelen worden gezien.’

De rol van artsen bij de doodstraf grijpt echter nog verder terug in het verleden. In Medisch Contact van 28 april 1989 schrijft Anne-Marie Raat in het artikel ‘Voor afschaffing van de doodstraf’:

‘Op de voorplaat van dit nummer van Medisch Contact is een guillotine afgebeeld, symbool van de periode van bloedvergieten in het Frankrijk van na 1789. De ironie wil dat het een arts was, dr. Joseph-Ignace Guillotin, die in dat Revolutiejaar pleitte voor een meer humane executiemethode dan het zwaard (voor de adel) of de strop (voor het volk). Deze decapitatiemachine werd ontwikkeld door Dr. Antoine Louis, secretaris van de Academic Chirurgicale, en voor het eerst gebruikt in 1792. Een eeuw later pleitte een tandarts in de Verenigde Staten ervoor executies te voltrekken met behulp van elektrische stroom, wegens het onmenselijke karakter van de dood door ophanging. In 1890 vond de eerste elektrocutie plaats, in het bijzijn van vijfentwintig(!) getuigen onder wie vijftien artsen.(…) De eerste intraveneuze executie maakte een enorme ethische discussie los over de deelname van artsen aan een executie'; ze was voor de World Medical Association in 1981 de aanleiding voor een resolutie tegen actieve participatie van artsen. Toch speelden artsen ook voor 1980 al een grote rol bij het opleggen en uitvoeren van de doodstraf. Tijdens het proces moeten psychiaters getuigen of gevangenen al dan niet geestesziek zijn en of er kans op recidief is. Gedurende het vaak jarenlange verblijf in dodencellen komen de gevangenisartsen voor grote dilemma's te staan; in hoeverre bijvoorbeeld moet men een gevangene verhinderen zichzelf te doden als zo iemand toch al ten dode is opgeschreven? Bij de voltrekking van het doodvonnis zijn artsen in veel landen verplicht aanwezig om tijdig de dood te kunnen vaststellen. De 'ethiek' van de arts verleent de doodstraf zo een zekere respectabiliteit.’

De doodstraf bestaat heden ten dage nog steeds in 59 landen, waaronder China, Iran, Saoedi-Arabië, Pakistan en de Verenigde Staten. De doodstraf is in de VS een legitieme straf in 37 staten. Tot op de dag van vandaag zijn artsen betrokken bij de uitvoering hiervan.

Referenties

• C. Kemperman. Medische betrokkenheid bij de doodstraf. Medisch Contact 04-03-1983.
• A. Raat. Voor afschaffing van de doodstraf. Medisch Contact 28-04-1989.

Video

Dr. Mike Magee (Health Commentary) over de rol van artsen bij de doodstraf.

<object width="380" height="308"><param name="movie" value="http://www.youtube.com/v/bYlFTzRG0Ak&hl=nl_NL&fs=1&"></param><param name="allowFullScreen" value="true"></param><param name="allowscriptaccess" value="always"></param><embed src="http://www.youtube.com/v/bYlFTzRG0Ak&hl=nl_NL&fs=1&" type="application/x-shockwave-flash" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" width="380" height="308"></embed></object>

Lees ook

• Gevangen tussen wet en ethiek
• Gezondheid en onrecht
• Psychose behandelen leidt tot doodstraf