Laatste nieuws
opinie

Veel kaf onder het koren van de menopauzezorg

Marktwerking en kwakzalvers vertroebelen de zorg voor climacteriële vrouwen

5 reacties
Getty Images
Getty Images

De bewezen behandelopties voor vrouwen met overgangs­klachten zijn duidelijk en ­eenvoudig. Toch is er een wildgroei aan behandelingen, merendeels uit het alternatieve circuit. ­Kwalijk is dat ook reguliere zorgaanbieders ­weinig onderscheid lijken te maken.

Met enige regelmaat krijgt de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) meldingen over de behandeling van climacteriële problematiek. Hieronder twee representatieve voorbeelden.

Casus 1

Brief aan de huisarts

‘Mevrouw A.
Conclusie:
49-jarige postmenopauzale vrouw met vroege menopauze in anamnese. Klachten van artrose, vragen over osteoporose en relatie van overgang met stemming en vermoeidheid.
Beleid:
Uitgebreide voorlichting over de menopauzale transitie. Geen evidente relatie tussen artrose en menopauze. Opties besproken: acupunctuur, vitaminesuppletie, homeopathie (fyto-oestrogenen, promensil).
Eventueel zou hormoontherapie nog gestart kunnen worden, omdat de laatste menstruatie minder dan 10 jaar geleden was. Voordelen van starten HST (hormonale substitutie­therapie, red.) besproken op gezondheid botten, hart- en vaten. Effect op stemming en energie minder duidelijk. ­Mammacarcinoomrisico is, gezien negatieve genetische bevindingen en feit dat mammografieën worden verricht, waarschijnlijk niet vergroot. Alternatief, evt. laaggedoseerd antidepressivum. Ze gaat erover nadenken.
Consult bij mij over vier weken. Tevens consult bij B (“orthomoleculair overgangsconsulente”, NT) voor voorlichting over vitamines.
Met vriendelijke groet,
dr. C, gynaecoloog in opleiding, (E ziekenhuis), mede namens dr. D, gynaecoloog’

Casus 2

Brief aan de huisarts

‘Mevrouw F, 56 jaar para 3, al langere tijd last van transpireren en opvliegers, weinig effect femoston 1/10 en 1/5.
Gesprek over de werking van HRT (hormone replacement ­therapy, red.) en de suppletie; dat je als het overgang­gebonden klachten zijn, je werking van HRT zou verwachten.
Met patiënt besproken acupunctuur, rode klaver of zilver­kaars als niet-hormonale therapie.
Daarnaast clonidine besproken bij een normotensieve status. HRT in vorm van systen 50-pleister met Utrogestan 100 mg werd besproken.
Indien > 60 jaar, > 10 jaar na de overgang en > 5 jaar gebruik hor­moontherapie is er een verhoogde kans op mammacarcinoom.
Normaal risico is 76/1000 en bij HRT 80/1000.
Kan goed zijn dat het ook geen effect heeft gezien de niet werkende femoston maar kan zeker geprobeerd worden.
advies is iedere 2 jaar voor mammografie in kader van BVO (bevolkingsonderzoek, red.).
schildklierfunctie gb bij de HA.
patiënt zal starten met rode klaver, we hebben over 6 weken een belafspraak.
drs G, gynaecoloog (speciale vrouwenpoli)’

Het waren deze en een aantal vergelijkbare brieven die ons ertoe brachten om eens nader te kijken naar de hulpverlening aan climacteriële vrouwen in ons land. De meldingen betreffen meestal de behandeling in zogeheten vrouwenpoli’s. Dit kunnen commerciële poliklinieken zijn die zelfstandig opereren, onafhankelijk van een ziekenhuis. Maar ook poliklinieken van reguliere ziekenhuizen bieden soms menopauzespreekuren.

Van alle vrouwen in de overgang heeft een minderheid geen klachten, de meerderheid heeft milde symptomen en iets meer dan 20 procent ervaart ernstige klachten die het functioneren flink belemmeren.1 2 Behalve bij de huisarts en de gynaecoloog zoeken deze vrouwen hulp bij vrouwenpoli’s, alternatieve behandelaars of overgangsconsulentes.

Heldere standaard

Het Nederlands Huisartsen Genootschap heeft een heldere standaard gepubliceerd.3 De eerste aanbeveling is: goede voorlichting. Bij de medicamenteuze behandeling van vasomotorische klachten wordt een onderscheid gemaakt tussen vrouwen met en zonder uterus. ‘Bij vrouwen met een uterus: geef oestrogeen altijd in combinatie met progestageen; bij vrouwen zonder uterus: geef oestrogeen zonder progestageen.’

Bij niet-medicamenteuze behandeling wordt expliciet vermeld: ‘Plantaardige middelen zijn niet effectief en kunnen ernstige ­bijwerkingen geven.’ Dit zijn onberispelijke adviezen.

Acupunctuur

De richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, te raadplegen bij de FMS, is wat verwarrend.4 Bij ‘Behandelingen bij overgangsklachten’ wordt aanbevolen te behandelen met oestrogeen, al dan niet met progestageen, afhankelijk van de aanwezigheid van een ­uterus. Maar merkwaardigerwijze zagen we tot voor kort bij ‘Hormoonloze behandeling overgangsklachten’ ook ‘dat traditionele acupunctuur een behandeloptie is’. Wij ­zochten over deze aanvechtbare aanbeveling contact met de NVOG-werkgroep die de richtlijn opstelde, maar men was niet bereid deze passage te schrappen. Wel is in de tekst ‘behandeloptie’ inmiddels vervangen door ‘optie’, wat ons inziens nauwelijks een verbetering is.

Bij de onderbouwing van de richtlijn lezen we: ‘Er zijn aanwijzingen dat traditionele acupunctuur het aantal opvliegers meer doet verminderen dan geen behandeling.’ De auteurs van de literatuur­referentie, een Cochrane-databasereview, concluderen echter: onvoldoende bewijs dat acupunctuur enig positief effect heeft.5 Bij vergelijking met sham-acupunctuur, was er geen verschil in effect, maar wel enig effect bij vergelijking met geen behandeling. Onze conclusie: dit is een typisch placebo-effect.

‘Onvoldoende bewijs dat acupunctuur enig positief effect heeft’

Overigens blijkt in Nederland het aantal vrouwen dat vanwege overgangsklachten een gynaecologische polikliniek bezoekt laag te zijn: rondvraag bij vijf perifere ziekenhuizen leert dat de ­perifere gynae­coloog één nieuwe patiënt met climacteriële klachten per zes weken ziet. Klinieken met aparte menopauzespreekuren trekken vermoedelijk meer patiënten.

Overgangsconsulent

Zowel op internet als via de aanvullende pakketten van sommige zorgverzekeraars vind je verwijzingen naar verpleegkundig ­overgangsconsulenten. Volgens de Vereniging Verpleegkundig Overgangs­Consulenten (VVOC) wordt informatie over de overgang gegeven door BIG-geregistreerde verpleegkundigen. Deze 35 consulenten, die een éénjarige extra opleiding hebben gevolgd, geven dus alleen voorlichting en advies. Voor therapie moeten de vrouwen naar hun arts. Een aantal consulenten werkt samen met huisartsen of poliklinieken. Consulten zouden 30 tot 60 minuten duren, voor een tarief van 75 euro, vaak vergoed via de aanvullende pakketten. Onbekend is ­hoeveel consulenten werkzaam zijn die geen lid zijn van de VVOC.

De stichting Care for Women geeft aan dat ze 150 consulentes in Nederland hebben. Zij ­zeggen ‘gerichte adviezen, een concreet behandelplan, het inzetten van gericht onderzoek en interventieprogramma’s’ te bieden, zonder dat direct duidelijk wordt wat daarmee wordt bedoeld. Op hun webshop worden onder meer edelsteenarmbandjes, magnesiumpillen en verschillende kruidenmengsels met onbewezen claims aangeboden, waarvan ­sommige met fyto-oestrogenen zonder waarschuwing dat het hormonale producten zijn, shampoos, enzovoort.6 Het Care for Women-instituut verzorgt een opleiding, die toegankelijk is voor BIG-geregistreerde verpleegkundigen of personen, die een cursus medische basiskennis met goed gevolg hebben a­fgesloten. In de opleiding, die veertien dagen duurt, is er ook aandacht voor alternatieve behandelingen. Consulten van een uur kosten 72,50 euro en worden vaak vergoed in de aanvullende zorgverzekeringen.

Niet-hormonale therapie

De menopauzale vrouwen die hun toevlucht zoeken in vrouwenpoli’s zullen vaak een afkeer hebben van de zeer effectieve hormoon­therapie of stuiten bij hun huisartsen op terughoudendheid om hormoontherapie voor te schrijven.

De websites van een aantal van deze zbc’s bevestigen het ver­moeden dat er veel aandacht is voor niet-hormonale therapie. Geleid door een of meer gynaecologen, die vaak melden dat ze ‘integratief’ werken, wordt de zorg er ook verleend door basis­artsen, fertiliteitsartsen (!) en verpleegkundigen. Talrijk zijn de onbewezen behandelingen die worden aangeboden, zoals kruidenextracten, haptonomie, orthomoleculaire supplementen, Buteyko-ademhaling, epigenetische behandeling, acupunctuur en liquid healing.

Een van de zbc’s waar vrouwen heen gaan met menopauzale klachten, heeft een link naar een webwinkel waar men supplementen kan bestellen. Een supplement dat daar wordt aangeboden, bevat een flink aantal kruiden zonder bewezen effectiviteit, maar ook een onbekende hoeveelheid fyto-oestrogenen. Het is duidelijk dat dit soms enig effect kan hebben bij vasomotorische klachten, maar het lijkt misleiding om dit aan vrouwen te geven die geen hormonale behandeling willen of mogen. De bijsluiter vermeldt overigens dat dit product langdurig en zonder problemen kan worden gebruikt, behalve bij borstkanker!

De kosten voor een consult lopen van 75 tot 350 euro per uur

Wanstaltige tarieven

Vrouwen gaan doorgaans op eigen initiatief naar de vrouwen­poli’s. Ondanks vermeldingen op de websites van deze commer­ciële centra dat de aanzienlijke kosten vaak worden vergoed, is dat zelden het geval. De kosten voor een consult lopen van 75 tot 350 euro per uur, waar vaak nog extra’s bijkomen. Totale kosten kunnen in een jaar oplopen tot bijna 2000 euro.

Over een van deze vrouwenpoli’s vinden we op Zorgkaart Nederland in de afgelopen twaalf maanden 32 waarderingen: 18 positief, maar 14 negatief. De negatieve meldingen gaan bijna allemaal over de wanstaltig hoge tarieven, die niet of nauwelijks worden vergoed en de chaotische praktijkvoering. Enige citaten:

- ‘ontevreden, probleem niet opgelost, in twee maanden 1827 euro kwijt’

- ‘drie bezoeken, alleen verpleegkundigen gezien, 1000 euro’

- ‘nooit meer, 5 minuten consult, 100 euro’

- ‘teleurgesteld, eerste consult 45 minuten, 480 euro’

- ‘waardeloos, rommelig’.

Over de frequentie waarmee overgangsklachten worden behandeld door alternatieve behandelaars is niets bekend. De patiënten­vereniging Vuurvrouw kon ons desgevraagd niet melden hoe vaak hun leden zich tot niet-reguliere behandelaars wenden. In de behoefte aan alternatieve behandelingen wordt vermoedelijk al grotendeels voorzien door de boven besproken vrouwenpoli’s.

Privéklinieken

De hedendaagse geneeskunde kent grotere problemen dan de hier besproken hulpverlening aan vrouwen in het climacterium, maar numeriek is hun aantal niet verwaarloosbaar. Die hulp kan primair worden geboden door huisartsen die werken volgens de NHG-Standaard. Als een huisarts door de werkdruk geen tijd heeft voor uitgebreide voorlichting, kan hij of zij samenwerken met een verpleegkundig overgangsconsulent van de VVOC die die tijd wel heeft. Als deze categorieën hulpverleners niet tot een bevredigend resultaat komen, dan verdient verwijzing naar een gynaecologische polikliniek de voorkeur boven verwijzing naar een vrouwenpoli. Daarvoor zijn zowel medische als financiële redenen aan te voeren. En vrouwen met overgangsklachten zouden expliciet moeten worden gewaarschuwd voor privéklinieken, waar vaak niet-vergoede en onbewezen behandelingen worden aangeboden. Daarnaast zijn wij van mening dat gynaecologen – in afwijking van het in de NVOG-richtlijn gestelde – moeten afzien van het aanbieden van bewezen niet-werkzame behandelmethoden, zoals de Chinese acupunctuur. 

auteurs

Hans Vemer, gynaecoloog, niet-praktiserend, Heilig Landstichting, lid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK)
Cees Renckens, gynaecoloog, niet-praktiserend, Haarlem, voormalig voorzitter VtdK
Nico Terpstra, huisarts, Venhuizen, voorzitter VtdK

contact

hansvemer@yahoo.com
cc: redactie@medischcontact.nl

voetnoten

1. Weidner K, Richter J, Bittner A, Stöbel-Richter Y, Brähler E. Menopausal complaints across the lifespan? Findings of a German representative survey. Psychother Psychosom Med Psychol. 2012, 62: 266-75.

2. Depypere H, Pintiaux A, Desreux J, Hendrickx M, Neven P, Marchowicz E, Albert V, Leclercq V, Van den Branden S, Rozenberg S. Coping with menopausal symptoms: An internet survey of Belgian postmenopausal women. Maturitas 2016, 90: 24-30.

3. NHG Standaard De Overgang, 2012.

4. Federatie Medisch Specialisten, Richtlijnendatabase.nl/menopauze. 2018.

5. Dodin S, Blanchet C, Marc I, Ernst E, Wu T, Vaillancourt C, Paquette J, Maunsell E. Acupuncture for menopausal hot flushes. Cochrane Database Syst Rev. 2013, Jul 30.

6. https://webshop.careforwomen.nl/product-categorie/best-verkochte-producten/

download dit artikel (in pdf) Lees ook
opinie
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Nico Terpstra

    praktijkhoudend huisarts, Hoorn

    Aanvulling:

    Wij zijn blij dat collegae van Dijken en Janssen ook vinden dat de gezonde vrouw in de overgang met klachten primair thuishoort in de reguliere eerste lijn: de huisarts.
    Echter wij blijven bij ons standpunt dat acupunctuur daar niet ...in thuishoort. Ten eerste wordt geschermd met de gedegen richtlijnsystematiek die echter conclusies baseert op "een klein effect, low level of evidence en very low quality evidence". Ten tweede: de Xi, of: energiebanen, waar acupuncturisten in zeggen te prikken, bestaan helemaal niet.
    Dus er is geen biologisch plausibele basis voor acupunctuur, en dus ook geen reden om er onderzoek naar te doen. Ten derde: als er dan toch onderzoek wordt gedaan en de verschillende studies in een goede meta-analyse worden gepubliceerd, dan blijkt de verwachte conclusie: geen effect. Bij verdere analyse zien de auteurs dan: geen verschil tussen fop-acupunctuur en echte acupunctuur, en minder effect dan met goede hormonale therapie. Dus typisch een placebo-effect. Acupunctuur is een vorm van kwakzalverij waarvoor in een richtlijn van een wetenschappelijke vereniging als de NVOG geen plaats kan zijn.

    Hans Vemer, Cees Renckens, Nico Terpstra.

  • Nico Terpstra

    praktijkhoudend huisarts, Hoorn


    Wij zijn het eens met collega Overmars dat elke vrouw recht heeft op de juiste voorlichting over en beschikbaarheid van (medicamenteuze) behandeling van menopauzale klachten met aandacht voor voorlichting over leefstijl. Zoals we al schreven, is de... huisarts daarvoor de eerst aangewezene. Wat betreft verwijzing naar een gynaecoloog willen we wijzen op de NHG-richtlijn: "Verwijzing: Alleen bij onregelmatig vaginaal bloedverlies bij postmenopauzale vrouwen die systemische of vaginale hormoontherapie gebruiken, na uitsluiten van cervixpathologie en chlamydia-infectie, voor beoordeling endometrium." Verwijzing naar een gynaecologische polikliniek kan ook plaatsvinden als de huisarts en de verpleegkundig overgangsconsulent van de VVOC niet tot een bevredigend resultaat komen. De huisarts moet dan wel zeker weten dat de gynaecoloog geen kwakzalverij praktiseert of adviseert, waartoe de NVOG-richtlijn helaas wel enige ruimte biedt. Deze aanpak verdient dan de voorkeur boven verwijzing naar een zogenaamde vrouwenpoli.

    Hans Vemer, Cees Renckens, Nico Terpstra

  • Katinka Overmars

    gynaecoloog, Ziekenhuis Amstelland, Amstelveen

    Collega Vemer geeft zijn kritische mening over zorg voor vrouwen met menopauzale klachten. Enige nuancering/uitleg is hier gepast.
    Positieve gezondheid begint bij lifestyle, waarbij healthy-aging wordt ondersteund door observatie van effect van leef...wijze in de blue zones.
    Het feit dat de menopauze geen ziekte is, maar wel verantwoordelijk is voor 35% van het ziekteverzuim bij 45-60jarige vrouwen, toont dat zorg voor deze groep nog een enorme verbeterslag behoeft. De transitie wordt gekenmerkt door geleidelijk ontstaan van psychische en lichamelijke klachten; vaak verward met klachten die ook voorkomen bij depressie, angststoornis, burn-out en reumatische klachten.
    Elke vrouw heeft recht op de juiste voorlichting en beschikbaarheid over (medicamenteuze) behandeling van menopauzale klachten met aandacht voor voorlichting over leefstijl. In de voorlichting door hulpverleners anders dan artsen, ontbreekt merendeels uitleg over hormonale therapie. Angst voor mammacarcinoom is zonder uitleg onterecht en vrouwen hebben ook het recht om geïnformeerd te worden over preventie van morbiditeit/mortaliteit van hart- en vaatziekten bij gebruik van HRT versus het toegenomen risico op mammacarcinoom door roken, rode vlees consumptie, adipositas en overmatig alcoholgebruik.

    Zorg moet primair bij huisartsen liggen, maar zolang er vrouwen zijn die jaren moeten aandringen op verwijzing naar gynaecoloog met overgang als aandachtsgebied, is hier veel te verbeteren.
    Preventie van lange weg via bedrijfsarts, psycholoog/psychiater, reumatoloog naar gynaecoloog, kan voorkomen worden door elke vrouw tussen 45 en 60 te screenen op menopauzale klachten met de Green Climacteric Scale. Elke vrouw moet eerlijke voorlichting krijgen over grote verschil in effect tussen dure voedingssupplementen en hormonale dan wel alternatieve therapie. Dit geeft vrouwen keuzevrijheid in behandeling met natuurlijke supplementen versus snel effectieve medicamenteuze (veelal hormonale) therapie.

  • DKE van Dijken en Ineke Janssen

    Gynaecoloog ,Voorzitter Dutch Menopause Society en lid werkgroep NVOG RL Menopauze. Gynaecoloog, voorzitter werkgroep RL NVOG Menopauze en lid werkgroep nieuwe NHG Standaard uze, Amsterdam

    Wij onderschrijven dat de gezonde vrouw in de overgang thuishoort in de 1e lijn en dat er geen bewijs is voor werkzaamheid van diverse kruiden en supplementen.
    De aanbeveling in de NHG-standaard wordt helaas nu niet volledig geciteerd. De verouderde... NHG-standaard wordt op dit moment herschreven in goede en nauwe samenwerking met de NVOG
    De moderne richtlijnontwikkeling binnen de FMS, werkt volgens een zeer gedegen systematiek.. Er wordt gewerkt met modules. Het begint met een knelpuntenanalyse, met input vanuit de beroepsgroep, maar ook vanuit patiëntperspectief. Non-hormonale therapie, waaronder acupunctuur, was een geprioriteerde uitgangsvraag. Na een systematische search krijg je een conclusie die recht doet aan de GRADE systematiek. Bij low level of evidence , mag je concluderen dat er aanwijzingen zijn dat …. Dat is geheel volgens de geldende procedures.
    Met betrekking tot de Cochrane meta-analyse van Dodin 2013: u citeert met nadruk de passage in de conclusie: Onvoldoende bewijs dat acupunctuur enig positief effect heeft. maar dan gaat u voorbij aan de rest conclusie, namelijk: When we compared acupuncture with no treatment there appeared to be a benefit from acupuncture, but acupuncture appeared to be less effective than HT.
    -
    Ten aanzien van de vergelijking met sham acupunctuur, staat in de resultaten: Eight studies compared acupuncture versus sham acupuncture. No significant difference was found between the groups for hot flush frequency (MD -1.13 flushes per day, 95% CI -2.55 to 0.29, 8 RCTs, 414 women, I(2) = 70%, low-quality evidence) but flushes were significantly less severe in the acupuncture group, with a small effect size (SMD -0.45, 95% CI -0.84 to -0.05, 6 RCTs, 297 women, I(2) = 62%, very-low-quality evidence). Uiteindelijk gaat het om een klein effect met een low level of evidence, maar het is een eerlijke uitkomst van de gedegen richtlijn systematiek
    De NVOG RL is daarom zeker wetenschappelijk verantwoorde menopauzezorg.

  • Enes

    algemeen betweter, Rotterdam

    In de zorg verdien je het beste aan gezonde patienten. Wel prachtige huisartsbrieven.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.