Ratten sporen tbc op
1 reactieAlternatief voor dure diagnostische middelen
In een project in Tanzania worden ratten getraind om tbc op te sporen. Dat werkt wonderwel. Een fotoreportage.
In Morogoro, zo’n drie uur rijden van de Tanzaniaanse hoofdstad Dar es Salaam, gebruikt de Belgische organisatie Apopo ratten bij het diagnosticeren van tuberculose. De Nederlandse epidemioloog Christiaan Mulder trad begin dit jaar in dienst van de organisatie. ‘Ik kon het eerst bijna niet geloven, maar de werkelijkheid heeft me overtuigd. De ratten leveren goed werk af, zijn ontzettend snel en zijn goedkoper dan andere diagnostische middelen.’
Apopo is in 1997 opgericht door industrieel ontwerpers Bart Weetjens en Christophe Cox. Weetjens had een rat als huisdier en was onder de indruk van zijn intelligentie. Het duo begon in eerste instantie met het trainen van ratten om landmijnen te detecteren. Inmiddels heeft Apopo in verschillende landen geholpen om voormalig oorlogsgebieden mijnenvrij te maken. Vanaf 2003 ging de organisatie ook experimenteren met de opsporing van tuberculose. Ratten bleken de specifieke geur van de tbc-bacterie goed te herkennen en het project werd een succes. Onlangs is een tweede tbc-opsporingsprogramma van start gegaan in Maputo, de hoofdstad van Mozambique.
Besnuffeld
De ratten screenen jaarlijks duizenden samples met sputum van ‘verdachte’ patiënten. ‘In tbc-klinieken wordt dit sputum gecheckt met een microscoop’, vertelt Mulder. ‘Maar de apparatuur en technieken zijn hier vaak verouderd, waardoor minder dan de helft van positieve samples wordt opgespoord.’ De ratten bieden uitkomst.
De sputumsamples worden vanuit de klinieken naar Morogoro gebracht. Daar worden ze eerst verhit, zodat ze niet meer schadelijk zijn voor de ratten en hun trainers. Daarna mogen de ratten aan het werk. Mulder: ‘Een rat kan ongeveer honderd samples screenen in minder dan 20 minuten. Elk sample wordt door vier ratten besnuffeld. Als minimaal twee ratten aangeven dat een negatief gelabeld sputum toch tbc bevat, wordt het sample nog een keer onderzocht met betere microscopen. De ratten hebben in de afgelopen jaren zo’n 3500 verkeerd gediagnosticeerde patiënten geïdentificeerd. De tbc-opsporing bij de samenwerkende centra is hierdoor met zo’n 30 procent toegenomen.’
Erkenning
‘Je bent trouwens niet zomaar een rat die tbc kan opsporen’, vertelt Mulder. De dieren krijgen een lange training bestaande uit conditionering door middel van een kliksysteem, het leren onderscheiden van geuren en het kunnen evalueren van tien samples per keer. De rat leert uiteindelijk om minimaal 5 seconden boven een sputumpot te pauzeren indien daar de tbc-bacterie in zit.
Mulder is bij Apopo onder meer verantwoordelijk voor het verkrijgen van erkenning van de diagnostische methode door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). ‘Dat is van belang voor het op grotere schaal kunnen inzetten van de ratten. En dat is meer dan de moeite waard, want in ontwikkelingslanden, waar geen geld is voor dure diagnostiek, zijn ratten een goedkoop, snel en betrouwbaar alternatief.’
Mulder begrijpt dat wetenschappelijke onderbouwing onmisbaar is. ‘Je wordt natuurlijk niet op je blauwe ogen geloofd en dat is terecht. Daarom hebben we een strategie ontwikkeld met vier componenten. Allereerst is evaluatie van de technologie op grote schaal nodig. Ten tweede willen we de kosteneffectiviteit en sociale impact van de technologie aantonen. Daarnaast is zogenaamde capacity-building een belangrijke component en als laatste werken we aan de wetenschappelijke basis van deze technologie.’
Mulder promoveerde in het voorjaar aan de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar tuberculosebestrijding onder immigranten. Hoewel er een groot verschil is tussen zijn werk in Nederland en in Tanzania, is er ook een belangrijke overeenkomst. ‘Bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van leven. Daar ben ik mee bezig geweest tijdens mijn promotie en dat is het doel in mijn huidige werk.’
Maarten Boersema, freelance fotograaf/journalist
contact: mkboersema@gmail.com; cc: redactie@medischcontact.nl
Video's
Een video over de tbc-detectie door de ratten van Apopo
Meer video's en informatie over de tbc-detectie door ratten op de website van Apopo
Lees ook:
- Infectieziekten in cijfers
- Crisis bedreigt uitroeiing tuberculose
- Tbc-bacterie verbergt zich in stamcellen
<b>Download dit artikel (PDF)</b>
L.W. Boland
Jeugdarts, DIEMEN
indrukwekkend!