Populistische aanpak van overgewicht
6 reactiesDr. Frank: ‘Effect van goed dieet en leefstijlaanpassing vaak onderschat’
Dr. Frank verschilt in een belangrijk opzicht van zijn voorgangster Sonja Bakker: hij is arts. Dat doet het goed in het promotiemateriaal, maar komt hem ook op kritiek van zijn collega’s te staan. ‘Artsen hebben soms moeite met de populistische aanpak. Dat is hun probleem.’
Dr. Frank is de nieuwe hit in dieetland. Ontdekt en gepromoot door De Telegraaf werd hij in korte tijd razend populair. Zijn boek Gezond slank met dr. Frank staat al maanden hoog in de bestsellerlijsten. Ruim 244 duizend mensen registreerden zich op de website eenkiloperweek.nl en ontvangen dagelijks een e-mail met daarin recepten voor ontbijt, lunch en diner. Dr. Frank belooft dat mensen met obesitas door zijn dieet in tien weken tien kilo kunnen afvallen.
Frank van Berkum is internist en vasculair geneeskundige bij de Kliniek voor gewichtsmanagement Previtas van de Ziekenhuis Groep Twente. Hij is dan ook geen nieuwe ‘goeroe’ die ten onrechte de doctorstitel gebruikt om geloofwaardig over te komen. Desondanks krijgt hij kritiek op de middelen die hij gebruikt om aandacht te genereren voor zijn dieet, zoals de samenwerking met De Telegraaf. In een interview met Volkskrantmagazine vertelde hoofdredacteur Sjuul Paradijs hoe hij Van Berkum ontdekte: ‘Een vriend van mij kende ene dr. Frank die zou gaan promoveren op een nieuw dieet. Die man heeft natuurlijk ook een achternaam, maar goed. Dus ik zeg: Jongens, het is tijd voor een nieuwe goeroe: hier is ie en we noemen hem dr. Frank.’1 En dus werden de lezers in oktober vorig jaar opgeroepen om massaal mee te doen met het dieet. Een oproep die grote navolging kreeg.
Van Berkum: ‘Artsen hebben soms moeite met de populistische aanpak. Dat is hun probleem, niet het mijne. Het gaat mij om de boodschap dat overgewicht schaadt en dat comorbiditeit voor een deel kan worden tegengegaan door af te vallen. Daarnaast is mijn boodschap dat afvallen leuk is. Ik besef dat het in medische kringen ongebruikelijk is om je boodschap uit te dragen via onder meer De Telegraaf, maar daarmee bereik ik wel één op de zeven huishoudens in Nederland. De doelgroep van De Telegraaf is bovendien mijn doelgroep. Als kritiek de prijs is die ik moet betalen, heb ik het ervoor over. Het staat bovendien niet in verhouding tot de positieve reacties die ik krijg, ook van artsen.’
Meer eieren
Wie het dr. Frank-dieet doet, eet minder vet en koolhydraten, maar evenveel eiwitten als normaal – ongeveer 100 gram per dag. Eiwitten verzadigen meer dan koolhydraten en vet. Het hongerige gevoel dat diëten vaak veroorzaken, treedt daardoor minder snel op. Bovendien is er bij een dieet met voldoende eiwitten minder verlies van spiermassa dan bij een dieet met minder eiwitten. Daardoor is het makkelijker om ook te gaan bewegen.
Van Berkum: ‘Ik ontdekte de waarde van een koolhydraatarm dieet toen één van mijn patiënten goede resultaten bleek te boeken door een koolhydraatbeperking en voldoende eiwitinname. Zij was meer eieren gaan eten in plaats van brood. Ze kon steeds minder insuline gaan spuiten en begon daarna af te vallen. Nu heeft ze vrijwel normale bloedsuikers, spuit geen insuline meer en is 18 kilo lichter.’
Van Berkum zegt deze casus destijds niet tot in alle details te hebben gedocumenteerd. ‘Ik behandelde deze patiënt en verrichtte geen wetenschappelijk werk. Maar ondertussen zijn ongeveer tweehonderd patiënten met diabetes type 2 en overgewicht door middel van mijn dieet afgevallen, waarna zij konden minderen of stoppen met insuline. Ik heb een practice-based theorie, namelijk de 3x120-vuistregel. Als een patiënt met diabetes type 2 binnenkomt met 120 eenheden insuline, 120 kilo of een buikomvang van 120 cm en korter dan drie jaar insuline spuit, is er 80 procent of meer kans dat diegene door mijn dieet en meer beweging kan stoppen met insuline en dan ook betere glucosewaarden heeft dan met insuline. Ik loop aan tegen het negativisme en nihilisme van veel behandelaren dat overgewicht toch niet te
behandelen is. Vaak wordt het effect van een goed dieet en de leefstijlaanpassing onderschat. Ook zijn er behandelaren die denken dat een dieet toch geen zin heeft, omdat het maar tijdelijk is. Maar insuline werkt ook maar 24 uur.’
Onderzoek
Van Berkum beroept zich met zijn dieet onder andere op het werk van gezondheidsbioloog Stijn Soenen. Deze promoveerde in januari aan de Universiteit van Maastricht met onder andere een onderzoek naar de doeltreffendheid van macronutriënten bij het verlagen van overgewicht. Hoewel onafhankelijk uitgevoerd, werd een deel van het onderzoek opgezet op initiatief van Van Berkum, van wie patiënten werden gevolgd.
Soenen: ‘Er zijn eerder onderzoeken gedaan naar eiwitrijke en koolhydraatarme diëten, maar de nieuwe insteek bij dit onderzoek was dat we kijken naar het effect van het gelijk houden van de absolute eiwitinname tijdens verlaagde energie-inname ter verlaging van het lichaamsgewicht. Bij eerdere onderzoeken werd de inname van eiwitten namelijk ook verlaagd. Na drie maanden bleken de twee groepen met een eiwitinname van 1,0-1,2 ten opzichte van 0,7-0,8 gram per kilogram lichaamsgewicht het meest te zijn afgevallen, waarbij de groep waarbij ook de koolhydraatinname was verlaagd het meest succesvol was. In deze groep viel men gemiddeld 15 kilo af na 3 maanden, ten opzichte van 11 kilo in de controlegroep. Ook na een jaar hadden deze twee groepen de meeste gewichtsafname.’
Dat van Berkum de resultaten uit het onderzoek toepast in zijn dieet, vindt Soenen terecht. ‘Als onderzoeker ben ik niet zo bezig met de implementatie van de resultaten in de praktijk, maar we staan wel samen voor één doel: patiënten met obesitas helpen gewicht te verliezen op langere termijn en gezondheidsproblemen tegen te gaan.’
Kritiek
Ook in de richtlijn ‘Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen’ staat dat bij obese mensen met insulineongevoeligheid of insulineresistentie een koolhydraatarm dieet of een hoogeiwitdieet na een jaar leidt tot betere resultaten.2 En Marion Vetter concludeerde onlangs dat mensen die een koolhydraatarm dieet volgden na een half jaar meer waren afgevallen dan de mensen die een vetarm dieet volgden. In haar studie bleek na drie jaar geen significant verschil meer te bestaan tussen het gewichtsverlies in beide groepen.3
De wetenschap levert dus bewijzen dat koolhydraatarme diëten effectief zijn. Toch is er ook kritiek op het dr. Frank-dieet en op het onderzoek van Soenen. Het Voedingscentrum meldt op zijn website dat het dieet wel helpt om op korte termijn gewicht te verliezen, maar dat het op langere termijn niet is aan te raden vanwege een tekort aan fruit, vezels en calcium. En hoogleraar voedingsleer prof. dr. Martijn Katan en emiritus hoogleraar nierziekten prof. dr. Rob Koene, bestuurslid van de Nederlandse Vereniging tegen de Kwakzalverij, vinden dat een deugdelijk wetenschappelijk bewijs voor het dr. Frank-dieet in het proefschrift ontbreekt. Daarnaast wijzen ze erop dat Van Berkum zelf niets heeft gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften (zie kaders).
Van Berkum zelf blijft het belang van het dieet onderstrepen. ‘Patiënten leggen vaak zelf helemaal niet het verband tussen hun ziekten, zoals diabetes type 2, slaapapneu en hoge bloeddruk, en hun overgewicht. Obesitas met comorbiditeit vereist een medische aanpak, al moet overgewicht zonder comorbiditeit niet worden gemedicaliseerd. De huisarts moet de regie hebben in deze complexe materie, want doordat patiënten met obesitas vaak meerdere aandoeningen hebben, hebben ze te maken met een leger van hulpverleners. Het kost artsen meer tijd en energie om patiënten ertoe over te halen anders te gaan leven, dus meer te gaan bewegen en gezonder te gaan eten. De consulten worden langer, er is meer nazorg nodig en er zijn hulptroepen nodig in de vorm van diëtisten. Het lijkt eenvoudiger of makkelijker de insuline op te hogen dan leefstijl en dieet bespreekbaar te maken. Juist patiënten met overgewicht en bijvoorbeeld diabetes type 2, slaapapneu, lipidenstoornissen, hoge bloeddruk en gewrichtsklachten zijn vaak erg gebaat bij gewichtsverlies.’
Uit eigen zak
Gezien zijn populariteit zou je denken dat het geld binnenstroomt bij Van Berkum. Van zijn boek zijn al ruim 120.000 exemplaren verkocht. Zelf ontvangt hij 10 procent aan royalty’s. Op de site eenkiloperweek.nl staan 21 sponsoren vermeld en treft de bezoeker reclames van bijvoorbeeld mobiel.nl, weekendjeweg.nl en Lucky Day. Ook wordt sinds kort aan de bezoekers die zich registreren gevraagd of ze aanbiedingen willen krijgen van ‘partners’.
Van Berkum zegt echter dat hij niets verdient aan de website en het dr. Frank-dieet. ‘Als ik geld had willen verdienen, had ik gewoon als fulltime internist moeten blijven werken. Ik heb twee medewerkers in dienst moeten nemen voor de website en voor het beantwoorden van de stroom e-mails die ik ontvang. En er was een extra diëtist nodig. Dat betaal ik allemaal uit eigen zak. De sponsoren betalen alleen de cadeautjes die we weggeven om de mensen die het dieet volgen te stimuleren. De royalty’s voor het boek ontvang ik pas volgend jaar. Daarnaast accepteer ik ook geen vergoedingen voor interviews, terwijl een televisie-interview me vaak een groot deel van de dag kost. Zelfs een reiskostenvergoeding accepteer ik niet. Wie het niet gelooft, mag met een accountant langskomen om de boeken te controleren.’
Simone Paauw
Correspondentieadres: redactie@medischcontact.nl
Referenties
1. Vermeulen M. ‘Ik heb echt geen ego.’ Interview met Sjuul Paradijs, Volkskrant Magazine, 27 februari 2010.
2. Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. Richtlijn Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen, Utrecht, 2008.
3. Broersen S. Vetarm of koolhydraatarm: weinig verschil. Medisch Contact 2010; 10: 447.
Links/verwijzingen:
Richtlijn Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen (pagina 73) http://www.cbo.nl/Downloads/307/rl_obesitas_08.pdf
http://medischcontact.artsennet.nl/blad/Tijdschriftartikel/Vetarm-of-koolhydraatarm-weinig-verschil.htm
www.eenkiloperweek.nl
De Telegraaf, Stormloop op dieet dr. Frank, 11 oktober 2009
http://www.telegraaf.nl/binnenland/5047684/__Stormloop_op_dieet_Dr._Frank__.html
prof. dr. Martijn B. Katan , Dr. Frank
http://www.mkatan.nl/radio-en-tv/150-dr-frank.html
prof. dr. Martijn B. Katan, Het dieet van dr. Frank onderzocht
http://www.mkatan.nl/radio-en-tv/316-8-feb-het-dieet-van-dr-frank-onderzocht.html
Stijn Soenen, Efficacy of macronutrients on targeting obesity and beyond
http://arno.unimaas.nl/show.cgi?fid=17470
Meer over de mening van Katan: www.mkatan.nl/radio-en-tv/316-8-feb-het-dieet-van-dr-frank-onderzocht.html
-
Simone Paauw
Simone Paauw deed de deeltijdopleiding journalistiek in Tilburg en werkt sinds 2008 als journalist bij Medisch Contact. Ze interviewt het liefst de ‘gewone arts’ met een bijzonder verhaal, bijvoorbeeld voor de rubriek Het Portret. (Gezondheids)recht en medisch tuchtrecht hebben haar bijzondere interesse. Ze heeft aandacht voor diversiteit en inclusie in de breedte, discriminatie en grensoverschrijdend gedrag (op de werkvloer) en de positie van vluchtelingen en vluchteling-artsen. Daarnaast schrijft ze over tal van andere onderwerpen.
K. Hoogenberg
, HAREN GN
VtdK past meer bescheidenheid
Met genoegen heb ik altijd de activiteiten van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) gevolgd maar recente uitingen doen het tij keren. Zonder afbreuk te willen doen aan het nobele streven van de VtdK om medische mi...sstanden aan de orde te stellen, slaat de vereniging bij monde van de emeritus professoren Van Dam en Koene (MC 2010;65) volkomen de plank mis wanneer zij een enthousiaste internist en voedingsconsulente, die ieder hun eigen strijd voeren tegen overgewicht, zo denigrerend in de hoek weg zetten. Het betreft de kritische bekommetariëring het door collega van Berkum gepropageerde hoog eiwit - laag koolhydraat dieet, waarmee we op onze polikliniek veel mensen hebben zien afvallen. En het betreft ook de respectloze wijze waarop zij Sonja Bakker kwalificeren want maakt het nou uit als iemand voedingsconsulente is of diëtiste als het gaat om de verdiensten om een grote groep mensen te bereiken voor dieetadviezen?
Het is wrang te constateren dat overgewicht de afgelopen 20 jaar Nederland verdubbeld is, een periode waarin beide heren maatschappelijk actief waren en dit ook niet hebben kunnen wenden. De misstanden in de strijd tegen het overgewicht voert veel verder dan het denigreren van twee enthousiaste overgewichtsbehandelaren. Overgewicht is primair een maatschappelijk-sociaal-economisch probleem met medische consequenties. De VtdK zou bij verdieping in de overgewichtsproblematiek zich kunnen richten op de echte kwakzalverij door misleidende reclame uitingen als dieet margarines, lightfrisdranken (waarvan 2 glazen 1½ meer energie bevatten dan 1 glas gewone frisdrank) en mager vlees (waarvan 100g magere rookworst met 250 kcal nog altijd meer energie bevat dan 100 g biefstuk 110 kcal) aan de orde te stellen. Dus een meer bescheiden reactie zou de VtdK sieren met bewustwording van deze door marketing gedreven pseudo-voedingswetenschap.
Dr. K. Hoogenberg, internist-endocrinoloog
Martini ziekenhuis, Groningen
,
Onlangs moest ik in Tilburg een lezing houden over cardiovasculaire risicofactoren. Ik was een uur te vroeg en besloot even een broodje te eten. Om mij heen zag ik tientallen mensen frites, frikandellen, kroketten en whoppers verorberen en ik realise...erde me dat het eetpatroon van veel Nederlanders erg ongezond is ondanks alle raadgevingen in de media hierover.
Ik heb honderden mensen met overgewicht behandeld met het Stork-dieet: minder calorieën en minder koolhydraten, en verder meer bewegen, niet roken, zo nodig medicatie voor bloeddruk, lipidenstoornis en diabetes, en regelmatige controles en gesprekken.
Opeens was ik jaloers op collega Van Berkum, dr. Frank, die deze boodschap dankzij De Telegraaf aan honderdduizenden mensen kon overbrengen. Maar volgens collega Keizer is een arts in De Telegraaf even erg als een pater in het bordeel, collega Koene en psycholoog Van Dam vinden dat Van Berkum misbruik maakt van zijn status als arts, en voedingsleerhoogleraar Katan zegt: Van Berkum claimt obesitas te kunnen genezen, nee hij behandelt obesitas.
Zonder twijfel kunnen velen het dieet van dr. Frank niet volhouden, maar het grote belang ervan is dat een ongekend aantal te zware mensen er iets aan probeert te doen. Ongetwijfeld zal ook blijken dat als de patiënt de eerste weken onvoldoende afvalt, verdere pogingen niet zinvol zijn, tenzij er hypothyreoïdie in het spel is.
Typisch Nederlands is de bezorgdheid dat Van Berkum er iets aan verdient. De royalty’s van zijn boek (10%), leveren na belasting ongeveer 120.000 euro op, waarvan hij diverse medewerkers moet betalen. Nee, collega Van Berkum en De Telegraaf verdienen een pluim voor deze actie en ik ben jaloers dat ik dat niet eerder heb bedacht.
Amsterdam, april 2010
dr. J. Stork, internist en voorzitter DVN-afdeling Amsterdam, Haarlem e.o.
Lode Wigersma, directeur beleid KNMG
,
Inderdaad heeft collega Van Berkum contact gehad met de KNMG. Tijdens dat contact is hij op de hoogte gebracht van de regels die CGR en KNMG op dit gebied hebben. De KNMG betreurt het dat bij collega Van Berkum de indruk is ontstaan dat de KNMG zijn ...gedragingen en uitingen aan deze regels heeft getoetst. De KNMG doet daarover nooit een uitspraak, want toetsing aan die regels is geen zaak van de KNMG. Inmiddels hebben wij contact gehad met collega Van Berkum en is dit misverstand opgehelderd.
Dr L. Wigersma, directeur beleid, KNMG
F.N.R. van Berkum
, BEUNINGEN OV
De reactie van de heer Wigersma is niet geheel juist. Er is wel degelijk contact geweest met de juridische afdeling van de KNMG en ook heeft er contact plaatsgevonden met de Orde van Medisch Specialisten. Een medewerkster van de juridische afdeling ...van de KNMG heeft mij medegedeeld dat er geen activiteiten zijn gesignaleerd die niet volgens de richtlijnen van de KNMG zouden zijn en adviseerde mij om contact op te nemen met de Orde van Medisch Specialisten. Daar kreeg ik dezelfde informatie en werd mij het advies gegeven om een hierin gespecialiseerde advocaat te consulteren. Ook dat heb ik gedaan, ook zij concluderen dat er geen onjuiste publicitaire uitingen van mijn kant hebben plaatsgevonden.
Voorts heb ik een concept persbericht voorgelegd aan de heer Wigersma. Dat persbericht heeft tot doel om helderheid te verkrijgen in deze vervelende zaak van verdachtmakingen en beschuldigingen.
Frank van Berkum
,
Een van Dr. Franks argumenten, was de opbouw van spiermassa door meer eiwit te eten. Hij gebruikt echter de conclusies van het interventie-onderzoek van Soenen (n=25-7) ten onrechte als ondersteuning van het dieet (n=139-6). Bij dit laag calorisch, ...koolhydraatarme dieet gaat echter spiermassa verloren. Het sluw door elkaar halen van de conclusies uit twee verschillende experimenten.
De hele argumentatie, al dan niet in wetenschappelijk getinte taal, staat voor het uitdragen van de boodschap dat dit afslankdieet bewezen heeft succesvol te zijn. En als je de cijfers ziet, zou je dit in eerste instantie onderschrijven. Ga je echter beter kijken, zie je dat zowel de werkwijze van Soenen als van Previtas op drie peilers rusten:
1 hoog eiwit.
2. koolhydraatarm.
3. regelmatige counseling.
Minimaal eens per veertien dagen, wordt de afslanker verwacht op het spreekuur. Als n van deze zuilen wegvalt, komt het hele dieet op losse schroeven te staan. Dit is mijn voornaamste bezwaar tegen de website www.eenkiloperweek.nl. Er worden mensen gerecruteerd die gn persoonlijke counseling krijgen. We kunnen immers nauwelijks enige waarde hechten aan de tips en zogenaamde individuele afstemming van het Dr. Frank dieet. Ikzelf en vijf referenten (M/V) met volkomen verschillende somatometrische gegevens, hebben ons ingeschreven voor het Frank dieet. Er was geen enkel verschil tussen de dagmenus. Terzijde: dag n: 63 E% vet. Later wordt men getrakteerd op corned beef en andere voedingsmiddelen met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren.Hierdoor krijgen leken volkomen tenonrechte het idee dat dit gezonde voeding zou zijn.
En van de oorzaken van vetzucht is te weinig bewegen. De beweeg-adviezen van Dr. Frank zijn haast te gek voor woorden.Leg de afstandsbediening van de TV op afstand Bedenk iedere dag zelf iets dat u sneller of langzamer kunt doen. (sic!)
Peter van der Zon
Sportmedisch consulent
Accra/GHANA
,
Activiteiten Frank van Berkum niet getoetst door KNMG
Internist Frank van Berkum stelt dat de publicitaire activiteiten die hij ontplooit ter promotie van zijn eiwitrijke dieet zouden zijn getoetst door de KNMG. De KNMG wil echter benadrukken dat de... publicitaire activiteiten van Frank van Berkum op geen enkele wijze, vooraf noch achteraf, getoetst zijn door de KNMG. De KNMG ziet het vooraf toetsen van publicitaire activiteiten door individuele artsen ook niet als haar taak. Mocht iemand een klacht hebben over activiteiten van individuele artsen, dan kunnen deze worden ingediend bij de interne tuchtrechter van de KNMG, of bij het Medisch Tuchtcollege.
Lode Wigersma, directeur beleid KNMG