Geef onverzekerde daklozen de zorg waar ze recht op hebben
Protocol kan einde maken aan onduidelijkheid en onbekendheid van regels
1 reactieDe zorg voor onverzekerde patiënten komt weliswaar voor vergoeding in aanmerking, maar de regels zijn te ingewikkeld en bovendien slecht bekend. Daarom hebben de verenigde Straatdokters een protocol opgesteld dat zorgprofessionals en andere betrokkenen duidelijkheid en houvast kan bieden.
Voor zorgprofessionals is het volstrekt duidelijk dat binnen hun organisatie op de interne website uitleg moet staan over ‘wat te doen bij een prikaccident’, maar is dit ook het geval als een onverzekerde patiënt zich meldt? Zo vroeg de Nederlandse Straatdokters Groep zich af en liet daarom geneeskundestudenten aan het Erasmus MC onderzoek doen naar de informatievoorziening, ervaringen en knelpunten in de toepassing van de subsidieregeling voor onverzekerden. De studenten hebben literatuuronderzoek verricht, websites van ziekenhuizen in de regio Rijnmond bestudeerd en interviews afgenomen bij daklozen, ervaringsdeskundigen, zorgprofessionals en beleidsmakers.
Daklozen in Nederland
In Nederland is geen bevolkingsgroep aan te wijzen met een kortere levensverwachting dan dak- en thuislozen. Onderzoek in 2014 naar de situatie in Rotterdam toonde aan dat deze groep veertien tot zestien jaar korter leeft dan de algemene bevolking.3 Uitgerekend in dat jaar kondigde de overheid een maatregel af waardoor daklozen zonder adres ook nog eens onverzekerd raakten: iemand die enkele weken niet meer stond ingeschreven bij de burgerlijke stand, kon namelijk door de zorgverzekeraar uit de verzekering worden gezet.
Straatdokters in grote steden signaleerden daarop een toename van het aantal daklozen zonder verzekering, en zagen bij hen onnodige gezondheidsschade, veroorzaakt doordat deze onverzekerden geen toegang hadden tot een ziekenhuis of medicatie, of suboptimaal werden behandeld. Ze waarschuwden voor een ‘epidemie van onverzekerde daklozen’.4
Doordat centrale registratie van het aantal adreslozen ontbreekt, hebben we geen precieze gegevens over de omvang van het probleem. De Verzekerdenmonitor van VWS beschrijft evenmin kenmerken of woonstatus van onverzekerden.5 Bij navraag melden straatdokters in Nijmegen, Rotterdam en Utrecht dat rond de 30 procent van de patiënten zonder verzekering leeft. In elf andere gemeentes met straatdokters kon men deze cijfers niet leveren.
Nederland telt volgens het CBS 31 duizend geregistreerde dak- en thuislozen. Daar komt nog bij: veel bankslapers (mensen zonder adres, die slapen bij iemand op de bank maar daar niet staan ingeschreven) raken ook onverzekerd.
Slechts één van de acht ziekenhuizen in de regio bleek, in februari 2019, op de interne website uitleg te geven over de subsidieregeling voor onverzekerden met verwijzing naar het CAK. Uit de interviews met daklozen kwam naar voren dat hun soms zorg is geweigerd of zorginstellingen om contante betaling vooraf vroegen. Ex-dakloze ervaringsdeskundigen vonden dat zij actief betrokken zouden moeten worden bij het geven van voorlichting aan onverzekerde daklozen en hulpverleners. Uit de interviews met zorgprofessionals bleek dat zij ofwel niet op de hoogte waren van de regeling of problemen hadden met het CAK – zowel procedureel als bij het vergoed krijgen van declaraties. Zorgprofessionals, met name huisartsen, vonden de administratieve lasten niet opwegen tegen de te declareren kosten.
Soms werd contante betaling vooraf gevraagd
Ook was het onduidelijk wie er voor vergoeding in aanmerking kwam. Bovendien was de uitvoering door het CAK voor zorgverleners ingewikkeld, en werden declaraties dikwijls afgewezen, omdat het CAK onterecht het recht op inschrijving betwistte. Volgens GGD-GOHR Nederland waren er tussen maart 2017 en november 2018 in Nederland circa 7200 centrale meldingen bij GGD-GHOR Nederland gedaan (GHOR: Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio). Op landelijk niveau is niet bekend hoeveel van de meldingen bij een lokale GGD hebben geleid tot maatschappelijke hulp. Van de onverzekerde daklozen in Rotterdam raakte na lokale melding bij de GGD in die periode slechts 30 procent verzekerd.
Al met al laat het onderzoek zien dat de regeling in de praktijk onvoldoende functioneert en dat onverzekerde daklozen daarmee onnodige gezondheidsschade oplopen. Bovendien heeft dat incassoprocedures tot gevolg, die kostbaar zijn voor zorginstellingen terwijl ze bij deze doelgroep vrijwel nooit inbaar zijn. In gesprek met de straatdokters hebben ziekenhuizen in regio Rijnmond toegezegd geen deurwaarders te sturen om rekeningen te incasseren bij onverzekerde daklozen, voor wie bovendien de subsidieregeling mogelijk niet of onjuist is toegepast.
Onverzekerde daklozen lopen zo onnodige gezondheidsschade op
Na overleg tussen de Nederlandse Straatdokters Groep en VWS is de regeling eenvoudiger gemaakt vanaf maart 2019. Om voor vergoeding van zorgkosten in aanmerking te komen is nu centrale melding bij GGD-GHOR Nederland binnen een week noodzakelijk en zijn administratieve lasten en vereiste gegevens beperkter. Indien zorgprofessionals, desnoods bij verwardheid, nu ook anoniem melden, kunnen zij wel betaald worden via het CAK, met terugwerkende kracht vanaf maart 2018.
Maar het probleem is en blijft dat de regeling onbekend is en niet wordt toegepast.
Protocol
Genoemde geneeskundestudenten en de Nederlandse Straatdokters Groep hebben begin van dit jaar het protocol ‘Zorg aan de onverzekerde dakloze patiënt’ opgesteld (zie figuur).
Dit protocol geeft de zorgprofessionals in duidelijke stappen handvatten over hoe te handelen, en wil zodoende duidelijkheid scheppen over de subsidieregeling en wat er door een zorginstelling moet gebeuren om vergoeding te krijgen. Zorginstellingen besparen zo tevens zinloze incassoprocedures en kunnen geleverde zorg declareren bij het CAK. Wij bepleiten dat elke zorginstelling dit protocol hanteert, en behalve bij zorgprofessionals ook bekend is bij medewerkers die belangrijk zijn voor de toegang en financiële afwikkeling van zorg. Bijvoorbeeld inschrijfbalies, SEH, laboratorium, röntgen en financiële afdelingen.
Wij bevelen zorginstellingen aan het protocol te gebruiken, een functionaris aan te wijzen die zich het protocol eigen maakt en het protocol via de interne website beschikbaar te stellen, zodat deze eenvoudig te raadplagen is. Zodoende krijgen onverzekerde daklozen toegang tot de zorg en de aandacht waar zij recht op hebben.
Subsidieregeling
Al in 1995 gaf de Gezondheidsraad het advies dat er een aparte regeling moest komen voor onverzekerde Nederlanders, net zoals voor illegalen. Minister Edith Schippers en staatssecretaris Paul Blokhuis zijn de eersten in 22 jaar die dit hebben opgepakt.
Na signalering in de grote steden en alarm over een dreigende epidemie van onverzekerde daklozen van de Nederlandse Straatdokters Groep, is VWS in maart 2017 gestart met een subsidieregeling voor onverzekerden. Deze houdt in dat de zorgverlener de patiënt binnen een week na consult moet aanmelden bij GGD-GHOR Nederland. Met de melding ontvangt de zorgverlener een formulier om zorgkosten te kunnen declareren bij het Centraal Administratie Kantoor (CAK). De centrale melding wordt voorts door GGD-GHOR Nederland doorgezet naar de lokale GGD, zodat deze contact kan maken met de onverzekerde om maatschappelijke zorg in te zetten, te beginnen met een adres, zorgverzekering en contact met straatdokters of straatverpleegkundigen om de continuïteit van de medische zorg te kunnen garanderen.
Voetnoten
[1] Van Dijk T, van der Drift D, Shata KH, van den Hurk M, Velthuizen R, Visser E. Toegankelijkheid van zorg voor dak- en thuislozen. Evaluatie van de subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerden. Community Project, eindwerk Bachelor Geneeskunde. Erasmus MC Rotterdam, Nederlandse Straatdokters Groep, maart 2019.
[2] Zia Z, van de Vreede ME, Chen F, Khan CF, Buck TMF, van Bavel MP. Toegankelijkheid van zorg voor dak- en thuislozen. Te simpele oplossingen voor te complexe problemen. Community Project, eindwerk Bachelor Geneeskunde. Erasmus MC Rotterdam, Nederlandse Straatdokters Groep, maart 2019.
[3] Nusselder WJ, Slockers MT, Luuk Krol L, et al. Sterfte en levensverwachting bij daklozen. Prospectief cohortonderzoek in Rotterdam in de periode 2001-2010. Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A7654. Www.ntvg.nl/artikelen/sterfte-en-levensverwachting-bij-daklozen
[4] Slockers M, Laere I van, Smit R. Straatdokters slaan alarm over epidemie van onverzekerde daklozen. Ned Tijdschr Geneesknd 2016;160:D214. https://www.ntvg.nl/artikelen/straatdokters-slaan-alarm-over-epidemie-van-onverzekerde-daklozen
[5] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/12/17/vws-verzekerdenmonitor-2018
Rapport Gezondheidsraad
W.J.Duits
Bedrijfsarts, Houten
Het is een shockerende bewustwording. Kennelijk is de Nederlandse overheid niet meer in staat om de medisch ethische verantwoordelijkheid van artsen te ondersteunen. Vanuit de Eed van Hippocrates worden wij artsen verplicht om zorg te verlenen. Hoe a...rmzalig is dan de overheid die deze verplichting niet weet te ondersteunen met financiële middelen. De heilige Mercurius is kennelijk de basis voor Den Haag, God van de handel, reizigers en winst. Ik heb bij Mercurius geen ethische principes kunnen ontdekken. Geldt dat nu ook voor Den Haag?