Een verslaving heb je niet alleen

Al-Anon

Ik hoorde voor het eerst van Al-Anon toen we hulp vonden voor het alcoholisme van mijn partner. Een begeleider van de kliniek waar mijn partner werd opgenomen, gaf me een folder van Al-Anon, een zelfhulpgroep voor familieleden en vrienden van alcoholisten, gebaseerd op het twaalfstappenprogramma van de Anonieme Alcoholisten (AA). Het programma van Al-Anon is uit de AA ontstaan omdat ook vrienden en familieleden behoefte bleken te hebben aan een hulpprogramma.

Ik kende het niet, ook niet als huisarts. De AA kende ik van Amerikaanse films, maar als huisarts had ik er nooit iets mee gedaan. Ik stopte het foldertje weg in m’n tas in de overtuiging dat mijn partner hulp nodig had en ik niet. Daar bleef het zeker een jaar zitten. Ik was volkomen gefocust op het herstel van mijn partner, op het draaiende houden van ons gezin en op mijn opleiding tot huisarts. Ik realiseerde me niet hoe de ziekte ook mij trof. Toen mijn partner na zijn opname verder herstel vond in het twaalfstappenprogramma, zag ik dat hij veranderingen doormaakte. Kleine, maar tegelijk gigantische. Door het alcoholisme was hij als het ware buiten ons gezin beland. Sinds hij herstelde met het twaalfstappenprogramma raakte hij weer betrokken. Van een gebroken, mokkende man werd hij weer een vrolijke, positieve partner en vader. Op moeilijke momenten of als we ruzie hadden, zocht hij steun bij het twaalfstappenprogramma. Het gaf hem richting waardoor hij kon beredeneren wat er gebeurde. Ik daarentegen bleef aan de zijlijn staan, vol boosheid, twijfel en waanzin en deelde dit met niemand.

Kracht en hoop

Tijdens een weekend ging ik mee naar een AA- en Al-Anon-conventie. Hier delen leden en sprekers van beide programma’s ervaringen, kracht en hoop met elkaar. Ik vond het een wat vreemde bijeenkomst. Er werd weinig gesproken over het familielid van degene met het alcoholprobleem. Het ging over emoties, valkuilen en oplossingen. De sfeer vond ik aangenaam. Men sprak niet door elkaar en men gaf geen commentaar of adviezen. De boodschap van de verhalen was vooral hoopvol. Dit waren toch familieleden van alcoholisten? Even dacht ik bij de verkeerde bijeenkomst te zitten. Ik was onder de indruk van hun eerlijkheid en geïnteresseerd in hun menselijkheid. Het gemak waarmee ze reflecteerden op hun eigen gedrag en op hun eigen denken was buitengewoon. En dat allemaal zonder begeleiding van een professional.

Een folder

Toen ik thuis kwam, pakte ik de folder van Al-Anon uit mijn tas. De alcohol was weliswaar het huis uit, maar het was nog allesbehalve makkelijk. Terugkijkend realiseerde ik me dat ik tegen moeilijkheden aanliep in mijn relatie met mijn partner en begon te twijfelen aan mijn eigen geestelijke gezondheid. Soms maakte me dat zo radeloos dat ik zelfs hoopte dat mijn partner weer zou gaan drinken. Want dat scenario kende ik en leek gewoonweg eenvoudiger!

Ik was gefocust op mijn partner en ­realiseerde me niet hoe de ziekte ook mij trof

Ik besloot een start te maken bij Al-Anon. Daar werd duidelijk hoe spiritueel bankroet en uitgeput ik was geworden. Ik leerde al snel dat al mijn verwoede pogingen om mijn partner te helpen, olie op het vuur waren en waren geweest. Mijn gedrag, communicatie en patronen creëerden voor mijn partner perfecte omstandigheden om te kunnen doorgaan met drinken. Terwijl ik dacht dat ik hielp, ontnam ik hem mogelijkheden om te leren. Ik had geleidelijk zijn verantwoordelijk­heden overgenomen. Ik voedde onze dochter op, betaalde rekeningen en schulden en was, naast mijn opleiding, tot in de late avonduren bezig met huishoudelijke beslommeringen. Door schaamte gedreven deed ik daarnaast alles om het alcoholisme verborgen te houden voor de buitenwereld: ik loog over hoe het met ons ging en bedacht smoesjes voor niet nagekomen afspraken. Het moest allemaal zo normaal mogelijk lijken. Verder vocht ik tegen zijn ziekte door in discussie te gaan als hij onder invloed thuiskwam, in de verwachting een intelligent gesprek te kunnen voeren. Elke keer geloofde ik blind in zijn loze beloftes van beterschap en elke keer bleef ik daarna teleurgesteld, vol wrok en zelfmedelijden achter. Ik luisterde naar wat hij zei, maar ik keek niet naar wat hij deed. Door de complexe wisselwerkingen was ik – zonder dat ik het doorhad – onderdeel van het probleem. Dat was een erg confronterend inzicht. Het was ook pas toen ik stopte met vechten dat mijn man zijn bodem kon raken en zelf om hulp riep.

Sponsor

Ik vond de moed om een sponsor te vragen mij door het programma te helpen. Een sponsor is een ander Al-Anon-lid dat meestal langer in het programma zit en helpt bij het uitwerken van de stappen. Dat doe je door vragen te beantwoorden en deze door te nemen met een sponsor. In de eerste drie stappen leer je dat je menselijke mogelijkheden, zoals je intelligentie, je kennis en je kracht, niet toereikend zijn om het alcoholisme van je partner op te lossen. Bij de eerste stap gaat het bijvoorbeeld over het accepteren van het feit dat je andermans drinken en gedragingen niet kunt controleren. Je moet leren om andermans problemen los te laten in plaats van ze proberen op te lossen. Je moet ook leren hulp te aanvaarden van anderen en van een macht groter dan wij zelf – hoe je die macht ook invult.

Bij stap vier maak je een morele inventaris op. Deze actie wordt versterkt in de vijfde, zesde en zevende stap door persoonlijke tekortkomingen te verbeteren. Stap acht en negen zijn gericht op het rechtzetten van dingen. Bij stap tien ga je door met het opsporen van eigen tekortkomingen. De elfde stap spoort aan om een bewust contact op te bouwen met een macht groter dan wijzelf. De laatste stap geeft aan dat het nodig is om de geleerde principes in ons leven toe te passen en om onze geestelijke groei te delen met anderen in het programma.

Door het uitwerken van deze vragen en de vragen bij de volgende stappen leerde ik mezelf de gewoonte aan te reflecteren op mijn denken en handelen. Ik leerde van de stappen, meetings, literatuur van Al-Anon en van mijn sponsor en zag in dat het alcoholisme verder reikt dan alleen de verslaving.

De dynamiek in ons huishouden was doordrenkt van alcoholisme en mijn aandeel hierin was zeker niet klein. Mijn partner deed wat hij deed en ik reageerde. Mijn welzijn liet ik afhangen van het zijne. Een ander voorbeeld is de communicatie in het gezin. Behoeften en gevoelens uiten bleek moeilijk. Veel ging via manipulatie, sarcasme, grapjes of non-verbaal. Het ging vaker om ‘gelijk halen’ dan om een compromis vinden, waardoor we juist uit elkaar dreven en in ons gezin de eenheid verdween.

Gevangenis

Alcoholisme is als een gevangenis met het slot en de sleutel aan de binnenkant. Mijn hevige pogingen om controle te krijgen over de ziekte hadden me afgemat. In Al-Anon leerde ik dat ik het niet had veroorzaakt en dat ik het niet kon genezen of controleren. Het programma gaf een spiegel voor ogen en daagde me uit aspecten uit mijn leven vanuit een ander perspectief te bekijken. Het is een programma van actie; het stimuleert je buiten je comfortzone te treden en situaties op een andere manier aan te pakken. Het bracht mij spiritualiteit en zingeving terug en leerde me hoe dit te integreren in mijn leven. Het leven is lichter, ik zit minder in mijn hoofd en kan een goede dag hebben ongeacht hoe het met mijn partner of anderen gaat. Ik kan beter om hulp vragen en ik zie nu dat er altijd een keuze is.

Het Al-Anon-programma heeft veel veranderd in ons gezin. Mijn partner en ik gaan er beiden mee door, want dit programma is oneindig. Het stopt niet, je haalt geen diploma of eindstreep, je krijgt geen rekening, er is geen wachtlijst, niets ‘moet’ en het is overal. Je kunt zo diep gaan als je wilt. Het programma is zelfdragend, in de breedste zin van het woord. En dat is precies de kracht ervan.

Op enig moment las ik een briefuitwisseling uit 1961 tussen Bill Willson, de oprichter van AA, en professor dr. Jung, een arts die alcoholisten behandelde. Jung beschreef hoe hij ervan overtuigd geraakt was dat gewone psychologie of psychiatrie tekortschiet als het gaat om alcoholisme. Hij eindigde zijn brief met een onmisbaar recept voor de ‘familieziekte’ alcoholisme: spiritus contra spiritum.

Al-Anon heeft ­­veel veranderd in ons gezin

Spirituele benadering

Het programma van Al-Anon heeft voor mij persoonlijk, maar ook voor mij als huisarts veel betekend. In de spreekkamer zie ik regelmatig directe en indirecte gevolgen van alcoholisme. Ik herken de uitzichtloosheid en machteloosheid. Ik gebruik mijn eigen ervaring om deze mensen te horen en te adviseren. Ook mijn idee over hulp aan patiënten is veranderd. Soms houdt ‘helpen’ in dat ik patiënten begrens, ze loslaat of ze wijs op zelfzorg en eigen verantwoordelijkheden.

Ik ben ervan overtuigd geraakt dat duurzaam herstel van alcoholisme in de meeste gevallen alleen mogelijk is door een brede, allesomvattende, spirituele benadering. Mijn ervaring is dat twaalfstappenprogramma’s daaraan kunnen bijdragen. Het is daarom verbazingwekkend hoe onbekend Al-Anon en het twaalfstappenprogramma zijn. Ook onder artsen is dat een gemiste kans. 

De naam van de auteur is bij de redactie bekend.

contact

redactie@medischcontact.nl