Participatie: de papieren tijger van dit decennium?

Dokters anno 2012 hebben te maken met een nieuw paradigma: het participatieparadigma. Daarbij staan niet de ziekte of het gebrek voorop, niet de zorg of de behandeling, maar de gevolgen van ziekte en gebrek voor deelname aan maatschappelijke activiteiten. Het behouden of weer verkrijgen van mogelijkheden om actief deel te nemen aan de dingen van alle dag: zelfstandig wonen, werken, communiceren, leren, spelen. Dit nieuwe paradigma wordt in veel beleidsdocumenten op nationaal en gemeentelijk niveau veelvuldig bezongen. Het heilige geloof wordt op grote schaal verspreid, maar vooralsnog blijft het een geloof. De verhoging van de maatschappelijke participatie, inclusief de deelname aan arbeid, blijkt een van de moeilijkste opgaven in een samenleving. Zeker als die in crisis verkeert en steeds meer ouderen en werknemers met een beperking uit de arbeidsmarkt worden verdreven. De verhoging van de pensioenleeftijd maakt dit probleem nog groter.

De preventie van ziekte die arbeidsongeschiktheid veroorzaakt, en de bevordering van de arbeidsparticipatie veronderstellen een intensieve samenwerking tussen de behandelende sector en de bedrijfs- en verzekeringsgeneeskundige sector. Maar deze samenwerking is momenteel onvoldoende gestructureerd. Bovendien ontbreekt het financiële en wettelijke kader om dit effectief tot stand te brengen. De marktwerking in de arbozorg is daarbij behoorlijk doorgeschoten en preventie is het ondergeschoven kindje geworden. Daarmee is een belangrijk instrument om arbeidsparticipatie in stand te houden aan de bedrijfsarts ontnomen.

Ook buiten de werkplek zijn er ontwikkelingen die arbeidsparticipatie belemmeren. Een voorbeeld. Bij veel aandoeningen speelt erfelijkheid een grote rol. Wie de DNA-technologie volgt, weet dat je tegenwoordig voor een bescheiden bedrag een volledige ‘uitdraai’ van je functioneel DNA kunt krijgen. Inclusief gegevens over erfelijke aanleg voor ziekten als arteriosclerose, ziekte van Alzheimer, schizofrenie en dergelijke. Niet het beoordelen van ziekte en gebreken, maar de statistische kans op een aandoening kan in de toekomst een ‘issue’ worden bij de toegang tot verzekeringen, voorzieningen en ook weer arbeid.

Een ander voorbeeld. Gemeenten worstelen met de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO), die geheel op maatschappelijke participatiepijlers is gebouwd. Papieren pijlers vooralsnog. Door de aanpassingen van de AWBZ krijgen zij nog meer taken wat betreft participatie. Uit te voeren met minder geld natuurlijk. Een recente evaluatie van gemeentelijke taken op het gebied van de preventieve gezondheidszorg voor ouderen, wijst uit dat gemeenten moeite hebben om relevante veldpartijen te verbinden: zorgverzekeraars, zorgaanbieders, preventiewerkers en beleidsambtenaren. Het ontbreekt aan initiatief, durf, geld, deskundigheid, en hier en daar ook aan goede wil. Zo is en blijft de bevordering van de participatie een papieren tijger. Tot heden heeft die participatietijger vooral hard gebruld, maar weinig gepresteerd. Dat leidt tot uitsterven, zo leert de genetica. Dát veranderen vergt een brede aanpak, waaraan ook artsen een bijdrage kunnen leveren. Maar er is meer nodig. Concrete politieke druk op genoemde veldpartijen en meer sturen met effectieve prikkels die op nationaal en lokaal niveau partijen rond de tafel dwingen. Crisis vraagt om actie: de tijger moet worden opgejaagd. Wie pakt deze handschoen op? 

Han Willems, beleidsadviseur KNM

Reageren kan op www.knmg.nl/columns