Niet alles is wat het lijkt

Het verplicht eigen risico in de zorg is voor 2013 verhoogd van 220 naar 350 euro, de parkeergarages worden steeds duurder, de prijzen voor de kinderopvang rijzen de pan uit, groene stroom kost meer dan grijze stroom. Alles wordt duurder. Ikea ontkent dat overigens: ‘Slim ontwerpen, plat verpakken en transportlijnen zo kort mogelijk houden’, aldus de Zweedse meubelgigant op zijn website. Men vergeet trouwens het paardenvlees in de Köttbullar te vermelden. En ook de verpakking van de gehaktballetjes vermeldt het niet. Wel goedkoop, niet eerlijk.

In januari kwam een rapport uit van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) waarin de rechterlijke macht zich uitspreekt voor meer openheid in de rechtspraak. Rechters moeten zich openstellen voor debat en kritiek. Dat is belangrijk om tegenwicht te bieden aan onjuiste beeldvorming. En zorgt voor het behoud van draagvlak en gezag in de samenleving, aldus het persbericht.

Om misverstanden over de doelstellingen van financiële relaties tussen artsen, andere zorgverleners of ziekenhuizen en farmaceutische bedrijven te voorkomen, is het Transparantieregister Zorg opgezet. Vanaf volgende maand kan het publiek het register raadplegen en zien waarvoor zijn of haar arts betalingen van een farmaceutisch bedrijf heeft ontvangen.

Alles en iedereen schijnt in 2013 transparant te moeten zijn. Waarom is dat? Zijn we kritischer dan onze voorouders? Nemen we minder aan van personen of organisaties met gezag? Verstaan we elkaar niet meer? Was het antwoord maar zo gemakkelijk. De transparantie van Ikea is bovendien niet die van de rechter of de dokter. Ik ben kritisch over de gemakzucht waarmee we elkaar napraten. Dit papegaaien – mag ik het een hype noemen? – is voor dokters gevaarlijker dan voor rechters. Rechters oordelen niet over hun eigen fouten. Zij spreken recht over fouten van anderen. Dan is het gemakkelijker transparant te zijn dan wanneer het, zoals bij dokters, over je eigen fouten gaat. Van een onbegrijpelijke uitspraak word ik als burger minder nerveus dan van een verkeerd uitgevoerde operatie. En als transparantie mij betere keuzes moet laten maken, dan maakt die wetenschap over de dokter mij nerveuzer dan ik zonder die informatie zou zijn.

Meer openheid is prima, maar het is voor de patiënt veel belangrijker de afwegingen van de dokter te kennen bij de keuzes die hij maakt, dan de jaarlijkse cijferlijstjes in de dagbladen. Begrijpt u me goed: ik ben niet tegen openheid, ook niet als het om dokters gaat. Maar als je niet weet met welk doel je open en eerlijk moet zijn, weet je niet of transparantie zonder meer goed is. En als dat al zo is, zal er een verschil in transparantie moeten worden aangebracht tussen het woonwarenhuis, de rechter en de dokter. En zul je je altijd moeten blijven afvragen welk middel je gebruikt om transparant te zijn: een register, een lijstje op de website, een bericht in de krant? Bovendien, volgens trendwatchers hebt u helemaal geen behoefte aan transparantie. Maar hunkert u in 2013 naar ‘het Nieuwe’. Toch even op de eerstvolgende koopzondag naar Ikea. Om op koopjes te jagen, dat dan weer wel!

Rudi van Reenen, hoofd Stafbureau Opleiding & Registratie KNMG

Reageren kan op www.knmg.nl/columns.