Meer druk op de naald

Vaccins zijn een grote triomf van de moderne geneeskunde. Jaarlijks voorkomen ze zes miljoen sterfgevallen. In de westerse wereld zijn ziektes als mazelen en polio er vrijwel door uitgestorven. Toch waren er onlangs in de VS, Duitsland en Nederland enkele onnodige sterfgevallen door mazelen.

Oorzaak: ouders die hun kinderen niet laten vaccineren. De motieven van ouders verschillen. Sommigen hebben religieuze bezwaren, anderen zien een complot van de farmaceutische industrie, zijn bang voor ‘gif’ in vaccins, of vrezen een relatie tussen autisme en vaccinatie. Ook gaan ouders er soms van uit of dat het ‘goed’ is voor kinderen als zij een ziekte doormaken, of denken zij dat ziektes als mazelen ‘niet meer voorkomen’ of ‘onschuldig’ zijn. Wrang genoeg gaan vaccinatieprogramma’s ten onder aan hun eigen succes: de ziektes waartegen gevaccineerd wordt zijn uit het collectieve geheugen verdwenen. Wie heeft nog wel eens een kind met tetanus, polio of difterie gezien?

De eerste reflex bij een dalende vaccinatiegraad is meestal ‘meer voorlichting’. Maar grote, algemene voorlichtingscampagnes zijn vaak contraproductief. Anti-vaccinatiegevoelens zijn precies dat: gevoelens, en die laten zich slecht door campagnes met wetenschappelijke feiten weerleggen.

Wat dan? In verschillende Amerikaanse staten mogen ongevaccineerde kinderen niet meer naar school. In Duitsland gaan stemmen op voor een vaccinatieplicht, in Australië voor het inhouden van kinderbijslag: ‘no jab, no pay’. Sommige Amerikaanse kinderartsen weigeren kinderen die bewust niet gevaccineerd zijn. Dergelijke maatregelen kennen vooral verliezers. Ongevaccineerde kinderen die geweigerd worden door kinderartsen kunnen gezondheidsschade oplopen. Kinderbijslag inhouden dupeert het kind zelf en betekent dat niet-vaccineren iets wordt van mensen die het zich kunnen veroorloven. Een vaccinatieplicht is vrijwel onmogelijk te handhaven en het is onwenselijk om kinderen de toegang tot school of crèche te ontzeggen.

Persoonlijk betreur ik dat soort maatregelen. Overreding is te verkiezen boven dwang, ook
al omdat repressie vaak niet effectief is en bestaand wantrouwen van ouders waarschijnlijk alleen maar zal versterken.

Anti-vaccinatiegevoelens laten zich lastig bestrijden en de oplossing zal dan ook van verschillende kanten moeten komen. Artsen spelen daarin een centrale rol, zeker als zij een band hebben met de ouders. Die vertrouwensband kan worden ingezet in het gesprek met ouders. Huisartsen kunnen vaccinaties ‘bij de achterdeur’ aanbieden. Consultatiebureau-artsen en kinderartsen kunnen actiever het gesprek aangaan met ouders die vaccinaties afwijzen. Maar ook anderen kunnen een belangrijke rol spelen. School- en crècheleiders kunnen vaccinatie agenderen en in gesprek gaan met ouders die hun kinderen niet vaccineren. Veel ouders weten immers niet dat ongevaccineerde kinderen een gevaar kunnen zijn voor kinderen die nog niet gevaccineerd zijn of om medische redenen niet gevaccineerd kunnen worden. Vaccinatie doe je niet alleen voor je eigen kind, maar ook voor die van anderen. Ouders kunnen andere ouders erop wijzen dat het gevaarlijk en onverantwoordelijk is om gratis mee te liften op de groepsimmuniteit die gevaccineerde kinderen bieden. Religieuze leiders zouden hun achterban actiever kunnen wijzen op het individuele en gemeenschappelijke belang van vaccinatie.

Vaak stijgt de vaccinatiegraad direct nadat er een epidemie is uitgebroken. Helaas is het dan vaak te laat en zijn er al kinderen ernstig ziek geworden of overleden. Laten artsen en anderen er gezamenlijk voor zorgen dat het zover niet komt.

Gert van Dijk

@Gert_van_Dijk