‘Het is belangrijker dat je me ziet dan dat je me komt redden’

Hoe ga je het gesprek aan met kinderen bij vermoedens van kindermishandeling of huiselijk geweld? We vroegen het Marike van Gemert. Zij traint professionals in hoe ze kinderen een stem kunnen geven bij kindermishandeling en schreef het ‘Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling’ dat begin 2019 verschijnt. Ook werkt ze mee aan het KNMG-congres ‘Minderjarigen als patiënt’ op 21 november.

Marike van Gemert: ‘Kinderen die in een onveilige situatie opgroeien, hebben recht op een luisterend oor, op steun en op de juiste hulp. Hiervoor is het essentieel dat je het kind de gelegenheid geeft om zijn verhaal te doen. Vaak wordt er over kinderen gepraat, niet mét kinderen. Er is misschien wel hulp, maar kinderen kunnen zich alsnog verloren voelen; onvoldoende gezien, gehoord en betrokken. Hoe jonger het kind, hoe groter die valkuil. Ouders hebben een ander perspectief, een ander verhaal en andere behoeftes dan kinderen. Soms hebben ze helemaal niet door dat het niet goed gaat met hun kind. Het helpt als je een kind de gelegenheid geeft om zijn verhaal te doen en behoeftes te uiten, door daar actief naar te vragen en zijn visie en emoties serieus te nemen. Daarmee geef je het kind volgens mij een heel groot cadeau, namelijk dat hij merkt dat er mensen zijn die hem belangrijk genoeg vinden om daar de tijd voor te nemen.’

Wees degene die er wél naar vraagt

‘Ik vind dat alle professionals rondom een gezin een eigen verantwoordelijkheid hebben om het gesprek met een kind aan te gaan. Soms ben jij als arts ook de enige die het ziet of die het totaalplaatje door krijgt. Na zo’n gesprek kun je bepalen wie het verder kan oppakken, en of je zelf betrokken blijft of niet. Als arts kun je kijken hoe je ervoor kunt zorgen dat alle gezinsleden iemand hebben bij wie ze terechtkunnen. Dat hoef je niet altijd zelf te zijn. Wat ik veel hoor in trainingen is dat iedereen van elkaar denkt dat ze het kind betrekken, maar dat uiteindelijk niemand het doet. Begrijpelijk, want het is ook spannend. Je wilt het kind niet verder beschadigen of de ouders tegen je in het harnas jagen. Er zijn allemaal drempels waarom mensen het gesprek uitstellen of het gesprek niet voeren en hopen dat anderen het oppakken. Dat moeten we doorbreken.’

Stap één is om het gewoon maar eens te doen

‘Vraag aan een kind hoe het met hem gaat of hoe het thuis gaat. Durf daarbij jezelf als mens te laten zien. Als jij in het begin van zo’n proces meteen begint van ‘Ik ben dokter zus en zo, ik ga jou onderzoeken op dit en dat en ik ga jou een vraag stellen’, dan heb je nog geen contact. Probeer eerst om op een luchtige manier alvast te kijken hoe je kunt aansluiten bij het kind. Wat zit hij te doen als jij binnenkomt, wat heeft hij aan, kun je daar iets over zeggen? Kun je een grapje maken? Of hangt er iets leuks aan de muur waar je het over kunt hebben? Vooral bij kinderen kun je iets van jezelf laten zien. ‘Wat vind je lekker om te eten? Oh, ik hou ook van pizza. Wat doe jij altijd op je pizza? Ja, dat vind ik ook lekker.’ Het mag overal over gaan. Als je dan tijdens het gesprek merkt dat het kind iets moeilijk vindt, niets meer zegt of ineens moet huilen, dan kun je weer even terug naar dat contact. Het is ook belangrijk dat je geen kruisverhoor afneemt, maar dat je er gewoon bent, zijn verhaal ontvangt. Wees vooral benieuwd. Vul niet in hoe iets voor een kind moet zijn, vraag het maar.’

‘Als ik aan kinderen vraag wie de mensen zijn die echt iets voor hen hebben betekend, dan zijn dat steevast de mensen die vroegen hoe het met hen was.’

Houd rekening met de positie van het kind

‘Bij kinderen moet je natuurlijk rekening houden met hun begripsniveau en belevingswereld. Aan een kind van vier leg je op een andere manier uit wat bijvoorbeeld een pleeggezin is dan aan een kind van veertien. Realiseer je ook dat de kinderen in een gezin een andere positie hebben dan de volwassenen. De volwassenen hebben een verantwoordelijkheid waar je ze op aanspreekt, bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat uw dochter wel heel veel taken op zich neemt. Het is ook belangrijk dat er iemand voor haar is.’ Maar tegen het kind zeg je niet: ‘Jouw moeder zou dat moeten doen’. Je houdt rekening met de loyaliteit die hij voelt en de rol die hij nu eenmaal op zijn bordje heeft gekregen en die voor hem misschien normaal is. Dus je zegt bijvoorbeeld: “Wat zorg je goed voor je moeder, dat is heel lief, maar jij hebt ook iemand nodig die voor jou zorgt. Dat lukt mama nu niet en daarom ga ik nu met jou...”.’

Wel of geen ouders bij dat gesprek

‘Heel jonge kinderen vinden het meestal fijn als papa of mama erbij zit. Het kan heel goed werken om dat gesprek juist met elkaar te voeren. Maar als je ernstige dingen vermoedt, dan is het handig om het kind ook los van zijn ouders te spreken. Vooral oudere kinderen kunnen zich schamen of hebben het idee dat ze er niet over mogen praten. Die houden hun mond als hun ouders erbij zijn. Als je dit als een vanzelfsprekendheid brengt – “Ik praat altijd even apart met het kind, dat is hoe ik werk” –, wordt het ook gemakkelijker voor ouders om daarin mee te gaan.’

Het winnen van vertrouwen

‘Kinderen die onveilig opgroeien, hebben niet altijd het vertrouwen dat jij het beste met hen voor hebt. Sommigen hebben al ervaren dat er zo maar van alles gebeurt zonder dat ze erom hebben gevraagd. Geef daarom duidelijk aan wat je gaat doen met wat een kind jou vertelt. Als een kind je vraagt om iets geheim te houden, kun je zeggen dat het kan zijn dat je met iemand wilt overleggen, maar dat je dat altijd eerst met het kind bespreekt. Geef het kind het vertrouwen dat je niets achter zijn rug om doet.’

‘Het is belangrijker dat je me ziet dan dat je me komt redden’ is een uitspraak van ervaringsdeskundige Kim van Laar in ‘Praktijkboek praten met kinderen over kindermishandeling’.

: Bohn Stafleu van Loghum € 37,99

Bestel direct