Het dilemma van de laatstewilpil
1 reactieIn de samenleving speelt zich al decennia een discussie af over de ‘laatstewilpil’, vroeger ook wel de ‘Pil van Drion’ genoemd: middelen waarmee oude mensen die hun leven ‘voltooid’ achten een einde aan hun leven zouden kunnen maken.
Die discussie gaat volgens mij niet zozeer over het bestaan van dergelijke levenseindemiddelen – die zijn er immers wel – maar om de toegang ertoe. De vraag is dus: moeten bestaande middelen om het eigen leven te beëindigen – denk aan barbituraten - beschikbaar worden gesteld? En wie gaat deze verstrekken?
Als we dat zouden overwegen dan zou dat volgens mij niet alleen kunnen gelden voor oude mensen, maar voor alle volwassenen. Als we immers alleen oude mensen toegang tot dergelijke levenseindemiddelen zouden geven, dan zou dat een impliciete bevestiging zijn dat het leven van oude mensen minder beschermwaardig is dan dat van jongeren. Het zou ook een negatief maatschappelijk signaal kunnen uitzenden over de waarde van een ouder mensenleven en ouderen onder druk kunnen zetten daadwerkelijk gebruik te maken van dergelijke middelen. Bovendien is iedere leeftijdsgrens arbitrair en riekt die al gauw naar leeftijdsdiscriminatie. En waarom zou alleen het leven van oude mensen ‘voltooid’ kunnen zijn? Wie levenseindemiddelen beschikbaar wil stellen zal dat volgens mij aan iedereen moeten doen.
Op het eerste gezicht is dat een aantrekkelijk voorstel. Dergelijke middelen geven immers de garantie van een zelfgekozen levenseinde zonder dat er een risico bestaat dat het verzoek om de dood afgewezen wordt. Het is daarom ook goed te begrijpen dat er artsen zijn die voorstander zijn van een dergelijk voorstel. Geen belasting van de arts, zelfbeschikking in optima forma.
De toegang tot levenseindemiddelen wordt wel eens vergeleken met een gat in de heg. Momenteel is er formeel alleen een klein gat in de heg, dat euthanasie heet. Alleen de arts kan daar toegang toe geven. Er is een beoordeling vooraf door een SCEN-arts en achteraf door een toetsingscommissie. Dat is niet voor niets. Opzettelijk levensbeëindigend handelen is strafbaar, geen normaal medisch handelen en moet dus ook op een andere wijze getoetst worden. De euthanasiewet is namelijk niet alleen bedoeld om euthanasie mogelijk te maken, maar ook om artsen rechtszekerheid te bieden en patiënten en de samenleving te beschermen tegen misbruik.
Maken we het gat in de heg groter, of maken we naast het huidige gat nog een tweede gat, dan zullen er ook mensen sterven die op een andere manier geholpen hadden kunnen worden. Niet iedere doodswens is immers vrijwillig en weloverwogen. Integendeel. Veel vaker gaat het bij zelfdoding om een impuls, is er onterechte angst of liggen sociaal isolement, financiële problemen, middelenmisbruik, psychiatrische problemen of een recente persoonlijke crisis ten grondslag aan de doodswens.
De huidige, strikte toegang tot levenseindemiddelen is zo bezien de prijs die betaald moet worden voor het feit dat er mensen bestaan die met andere vormen van zorg beter geholpen zijn dan met de dood. Eigenlijk is dat precies dezelfde reden waarom grootverpakkingen van paracetamol in 2013 uit de schappen zijn verdwenen: het gevaar op misbruik en suïcidepogingen is te groot.
Zie hier het dilemma. Maken we het gat in de heg te klein, dan blijven er mensen in leven die ondraaglijk lijden en er geen belang meer bij hebben om verder te leven. Maken we het gat te groot, of maken we er naast de huidige euthanasiewet nog een tweede gat bij, dan zullen er onvermijdelijk mensen sterven voor wie er een betere weg was geweest dan de dood, maar die die weg niet zagen. In het ene geval geven we te weinig ruimte aan het zelfbeschikkingsrecht en laten we mensen onnodig lijden, in het andere geval beschermen we mensen te weinig tegen zichzelf en anderen.
Eerlijk gezegd zie ik geen makkelijke uitweg uit dit dilemma. Maar het is wel van belang om duidelijk te hebben waar de discussie over de toegang tot levenseindemiddelen precies over gaat: hoe groot willen we het gat in de heg maken? En welke prijs zijn we bereid om daarvoor te betalen?
Gert van Dijk is ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC
<b>Federatienieuws 03 - 2016</B>
Dick Arentz
SCEN-arts en SLK-arts, niet praktiserend, Haarlem
Gert van Dijk schetst het dilemma van de beperkte beschikbaarheid van zelfdodingsmiddelen. Hij is erg somber over de situatie die ontstaat als deze middelen ruimer beschikbaar komen (veel kans op impulsieve zelfdoding door angst, middelenmisbruik en ...psychiatrie).
Op dit moment bestaat er geen zelfbeschikkingsrecht. Volgens de huidige wetgeving moeten arts en patiënt het samen eens worden en als de arts niet overtuigd is gaat de euthanasie niet door. De patiënt heeft dan een ‘plicht tot doorleven’.
Nu de commissie-Schnabel heeft gesproken zal het gat in de heg van Gert van Dijk niet groter worden. De commissie meent dat zij een publiek belang dient door de strafbaarheid van hulp bij zelfdoding te handhaven. Ondertussen worden mensen ouder en zijn de grenzen van het medisch domein steeds moeilijker te trekken. Eenzaamheid, afhankelijkheid, vitaliteit en gebrek aan mobiliteit nemen toe. De NVVE groeit. Mensen willen dood en ze mogen niet. Artsen worden steeds terughoudender en sturen zelfs kankerpatiënten met spoed naar de levenseindekliniek. De overheid geholpen door de KNMG denkt dat zij het leven beschermt en ziet niet dat er aan deze kant van de heg ernstig geleden wordt.
Een meerderheid van de bevolking wil dat het gat in de heg groter wordt. Hoe, dat moet worden onderzocht. Wat maakt artsen zo terughoudend, wat vinden ze moeilijk, waarom maken ze zo weinig gebruik van hulp bij zelfdoding, wat willen de mensen zelf, welke methodes, wie zorgt voor scholing. Misschien een rol voor de universiteit voor humanistiek? Zelfbeschikkingsrecht opnemen in de euthanasiewetgeving?
Het kan toch niet zo zijn dat de ene helft van Nederland de andere helft de plicht oplegt om maximaal door te leven tegen hun wil in!