Schimmen van de dood

‘Zoals iedereen heb ook ik soms, heel zelden, wel eens naar hem verlangd, maar geen mens heeft ooit een lofprijzing van de dood van mij gehoord, niemand kan zeggen dat ik voor hem heb gebogen, dat ik hem heb erkend of goedgepraat. Ik vind hem nog steeds even nutteloos en slecht als altijd, het fundamentele kwaad van al wat bestaat, het onopgeloste en onbegrijpelijke, de knoop waarin alles van oudsher verstrikt en gevangen zit en die nog niemand heeft durven doorhakken.’

Dit niet mis te verstane standpunt is te vinden in Het boek tegen de dood, de enorme hoeveelheid aantekeningen, aforismen en (extreem) korte essays die de grote schrijver Elias Canetti (1905-1994) gedurende decennia noteerde – soms paradoxaal en grotesk, soms ironisch, soms onnavolgbaar – over het onaanvaardbare van de dood. Een geweldig boek, dat je niet in één ruk uitleest, maar eerder als een gedichtenbundel: steeds een aantal pagina’s. Het ontpopt zich dan als een schier onuitputtelijke bron van citaten: ‘Ik geloof nog steeds niet dat ik moet sterven, maar ik weet het wel.’ Of: ‘Metastasen: tegenwoordig het meest verbreide Griekse woord. Daarvoor in de plaats zou moeten komen: metamorfosen.’ Canetti blijkt geen respect te hebben voor religies die een hiernamaals beloven – alleen het terughalen van de doden telde voor hem. ‘Om te zorgen dat de dode op zijn ijlere manier verder kan leven, moet hem beweging worden gegund. Hij moet driftig zijn, net als vroeger, en in zijn drift een onverwacht scheldwoord gebruiken, dat alleen bekend is bij degene die het vertelt.’

Maar waar blijven die doden dan als er geen hel en hemel meer zijn? In De straat van Magdalena van Jorge Galán vertelt een oude vrouw, Magdalena, onvermoeibaar verhalen aan haar kleinzoon. Hoewel deze aandachtig naar de verhalen over mensen van vroeger en zijn familie luistert, gelooft hij niet dat ze echt zijn. Als Magdalena aan het eind van het boek ‘in duisternis is vervallen’ en in de kamer niet te onderscheiden is tussen zoveel andere schaduwen die daar woonden, komt de kleinzoon tot het besef dat hij ook in staat is om de overleden familieleden te zien.

Roel Bentz van den Berg gaat in Het naderen van een brug nog een stap verder: Mark is overleden, maar blijft als ‘Mark’, als een schim, aanwezig, terwijl zijn vrouw Helen hem gedenkt. Kunnen de doden zelf geen afscheid nemen van hun geliefden, of zijn het de achterblijvers die ze niet willen laten gaan? Het is maar één van de fundamentele kwesties die aan de orde komen in een als roman vermomde filosofische verhandeling over het leven en de dood. Ook dit is geen boek dat zich gemakkelijk gewonnen geeft; maar in zijn ijzingwekkend goed geschreven lange zinnen en zijn thematische reikwijdte wel volstrekt uniek.

Het boek tegen de dood, Elias Canetti, De Arbeiderspers, 351 blz., 27,99 euro.

Bestel direct bij bol.com € 27,99

De straat van Magdalena, Jorge Galán, Wereldbibliotheek, 224 blz., 19,99 euro.

Bestel direct bij bol.com € 19,99

Het naderen van een brug, Roel Bentz van den Berg, Atlas Contact, 382 blz., 21,99 euro.

Bestel direct bij bol.com € 21,99