Werk waar je zin in krijgt

Hoe maak je je werk leuker? En tegelijk gezonder? Is dat niet de taak van je baas? Of kun je daar zelf ook wat aan doen?

De slogan ‘Werken is gezond’ was een tijd lang heel populair. Nu hoor ik hem niet meer. Ik hoor nu iets anders: ‘Goed werk is gezond’. Maar wat is goed werk?

Werk is van oudsher een ongezonde bezigheid. Het is een doos van Pandora vol schadelijke factoren. Lawaai, stof, schadelijke stoffen, nachtarbeid, houdingsbelasting. En niet te vergeten: stress. Maar het gekke is dat als je dat allemaal wegneemt, het werk niet automatisch gezond is. Ook als je in een comfortabele stoel in een goed verwarmd vertrek zit te werken, zit je nog niet vanzelf goed. Je kunt je bijvoorbeeld ergeren aan anderen. Conflicten aangaan. Je overwerken. Of je vervelen. En daar kun je net zo goed ziek van worden.

We hebben van alles bedacht om het onszelf aangenaam te maken bij het werk. Zodat we zin krijgen en zin houden in het werk. Een goede kantine. Een koffieautomaat onder handbereik. Planten, bloemen en kunstwerken. Hele kantoortuinen zijn ermee opgetuigd. En muziek. Vroeger klonk die door de luidspreker, zodat iedereen moest meegenieten. Bouwvakkers nemen nog steeds hun radiootje mee. Tegenwoordig luisteren we met een oortje. Met arbeidsvitaminen houden we de moed erin. En de zin. Tenminste, dat hopen we.

Maar al die arbeidsvitaminen zijn geen garantie voor plezierig werk. Kantoortuinen zijn een bron van ergernis vanwege de luide bellers. Muziek is ook al geen wondermiddel. Het werk zelf wordt er niet leuker door. Wat kunnen we doen om de zin om te werken te halen uit het werk zelf? Ja, ik heb het nu over zingeving!

Hier is iets nieuws te melden. De capability approach van filosoof Amartya Sen lijkt veelbelovend. In Nederland is professor Jac van der Klink, bedrijfsarts en psycholoog, de voorvechter van deze benadering. In zijn afscheidsrede ‘Stenen houwen of kathedralen bouwen’, in oktober uitgesproken in Tilburg, zet hij zijn visie uiteen. De ware arbeidsvitaminen zitten in het werk zelf. Zoals vitamine C in een sinaasappel. Van buitenaf extra vitaminen toevoegen heeft dus geen zin. Multivitaminepreparaten zijn zinloos bij een goede evenwichtige voeding. Volwaardig werk biedt ook zonder toeters en bellen de werker voldoende zin om gelukkig en gezond te blijven.

Dat ‘volwaardig’ mag je best letterlijk nemen, want volgens Sen zit goed werk vol met waarden. Hij benoemt zeven werkwaarden. Bijvoorbeeld je eigen doelen kunnen stellen. Of jezelf verder ontwikkelen in je werk. Mensen moeten die waarden ook kunnen realiseren. Dat lukt als aan twee voorwaarden is voldaan. De werkomgeving moet je hiertoe in staat stellen. En je moet kunnen vasthouden aan je eigen doelen. Dan pas kun je spreken van capabilities: realiseerbare mogelijkheden.

Als je goed om je heen kijkt, zie je dat veel werk arm is aan waarden. Waardevol werk is lang niet iedereen gegeven. Waardevol werk is een schaars goed. Van der Klink voorziet dat in een toekomstige economie mensen met elkaar gaan wedijveren om dat goede werk. In het uiterste geval zullen mensen ervoor willen betalen om waardevol werk te mogen doen. De werkwaarden zijn voor hen meer waard dan geld.

Het lijkt de wereld op zijn kop. Krijgt u al zin om in dit Utopia een kijkje te nemen? Hoe ziet de volgende fase in de geschiedenis van de arbeid eruit? Stelt u zich eens voor. Alle lawaaiige, stoffige, vuile arbeid is door mechanisering en robotisering geëlimineerd. Tempodruk, nachtarbeid en een slechte houding behoren tot het verleden. Werkende mensen willen op de eerste plaats zinvol bezig zijn. Dat is belangrijker dan een geldelijke beloning. Mensen zoeken werk waarin zij hun capabilities kunnen realiseren. Soms creëren ze dat werk zelf. De jonge generatie stort zich niet meer klakkeloos op de arbeidsmarkt. Ook jonge dokters zijn kritischer. Zij accepteren lang niet alles wat hun wordt aangeboden. De nieuwe uitdaging voor werkgevers wordt: het creëren van waardevol werk. Waardevol werk is goed werk. En goed werk is gezond. Toch?