Nijd en Spijt

1 juli 2018. 155 jaar geleden werd de slavernij afgeschaft. Surinamers vieren Keti Koti: feest van de verbroken ketenen. Voor nascholing kom ik af en toe in Suriname. Zitten ze daar wel te wachten op onze kennis en richtlijnen? Onze evidencebased medicine?

Suriname is een andere wereld, met eigen wetten, eigen logica. Met natuurlijke rijkdommen als waterkracht, goud en aluminiumerts. De mensen zijn vriendelijk. Tegen de president is twintig jaar gevangenisstraf geëist wegens de decembermoorden. De economie ligt op z'n gat. Maar de zon blijft schijnen. 

De collega's zijn leergierig. Suriname heeft maar drie geregistreerde bedrijfsartsen. Toch zit de klas vol met dokters. De meesten komen niet voor de punten. Het zijn huisartsen die voor bedrijven werken. Zij zijn dokter voor werknemers en hun familieleden. Daarnaast adviseren zij de directies. Lawaai. Schadelijke stoffen. Werkdruk. Hittebelasting. Alles waar een bedrijfsarts verstand van heeft. 

De cursisten stammen deels af van de slaven, eeuwen geleden geïmporteerd vanuit West-Afrika. Dat kun je nu op naam nazoeken! De Surinaamse slavenregisters zijn sinds vorige week openbaar. Wie op zoek is naar informatie over zijn of andermans Surinaamse voorouders hoeft alleen maar hier te klikken. Er zijn 80 duizend mensen geregistreerd die van 1830 tot 1863 in slavernij leefden. 

Het slavernijverleden van Suriname kun je proeven op de plantages. Na de nascholing gaan we met de fiets op pad. Met de veerpont over de Surinamerivier. Het district Commewijne in. Rechte wegen. Eerst naar koffieplantage Nijd en Spijt.  

Susanna du Plessis (1739-1795) was een Nederlandse plantagehouder. Zij is het symbool van de Hollandse wreedheid jegens Surinaamse slaven. Na de dood van haar man in 1762 – zij is dan 23 jaar – komt de plantage in haar bezit. Zij beheert deze met groot zakelijk succes. Haar reputatie van wrede slavenhouder is gebaseerd op mondeling overgeleverde en geschreven verhalen, toneelstukken en liederen. Enkele voorbeelden. 

Du Plessis zou haar huisslavin Alida meermalen hebben gestoken met een mes, omdat zij meende dat haar tweede man een oogje op het meisje had. Uit jaloezie zou Susanna de borsten van Alida hebben afgesneden en aan haar man voorgezet als maaltijd. Alida bloedde dood. 

Met drie slavinnen en een baby voer Susanna op de rivier. De baby huilde onophoudelijk. De moeder mocht niet stoppen met roeien. ‘Geef me dat kind’, riep Susanna. Ze hield het onder water tot het stierf. ‘Zo, nu is het stil.’  

In het Surinaams Museum (gehuisvest in Fort Zeelandia) las ik dat Susanna een slaaf voor een klein vergrijp liet ophangen aan zijn ribben. 

We fietsen verder naar Mariënburg, een voormalige suikerrietplantage. De Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) vestigde daar in 1882 een suikerfabriek. Waar vind je arbeiders zo kort na de afschaffing van de slavernij? De NHM ronselde Javanen en Hindoestanen. In 1902 brak een staking uit vanwege de lage lonen. De directeur had al een slechte reputatie vanwege zijn meedogenloze optreden én zijn misdragingen jegens vrouwen van contractarbeiders. Hij werd op 29 juli door de arbeiders gelyncht. Dezelfde dag arriveerde het Nederlandse Koloniale Leger op Mariënburg. Er werden arrestaties verricht. Woedende arbeiders trokken op naar het kantoor. Het leger opende het vuur. Er vielen 17 doden en 39 gewonden. Zeven gewonden stierven naderhand. Voor het monument op Mariënburg staan we even stil bij al dit geweld. 

De fabriek is in 1986 gesloten. Het fabrieksterrein is nu een trekpleister voor toeristen vanwege de uitzonderlijk vervallen staat waarin het zich bevindt. Het tropisch regenwoud neemt weer bezit van de fabrieksruimte met zijn verroeste machines. ‘En hier zat de afdeling Personeelszaken’, vertelt een oude Javaan die ons rondleidt. Hij wijst op een paar afgebrokkelde muurtjes die helemaal zijn overwoekerd. 

Vol indrukken fietsen we terug naar Paramaribo. Met een klim over de Wijdenboschbrug. Dan de stad in, hapje eten. We praten na over de plantages. Niet dat we ons persoonlijk schuldig voelen. Het is zo lang geleden! Niet alle verhalen staan historisch vast. Wel staat vast dat er veel is misgegaan. Ook nu gaat er nog veel mis in dit land. De economie is een puinhoop. De ontwikkelingshulp is bevroren. Een gevoel van nijd en spijt over al die gemiste kansen om dit rijke land te ontsluiten en tot bloei te brengen, dat hebben we wel. Maar de zon blijft schijnen. 

Literatuur 

Hilde Neus-van der Putten. Susanna du Plessis. Portret van een slavenmeesteres. Amsterdam/Paramaribo, 2003. 

Egmond Codfried. Maria Susanna du Plessis (1739-1795): dader of slachtoffer? Den Haag, 2003.