Opmars streptokokken A-meningitis door opkomst UK-variant

Het aantal hersenvliesontstekingen veroorzaakt door groep A streptokokken, was in 2022 en begin 2023 aanzienlijk hoger dan de afgelopen decennia. Dat meldt het Nederlands Referentie Laboratorium voor Bacteriële Meningitis (NRLBM) in een preprint.

De afgelopen veertig jaar stelde het NRLBM gemiddeld vijf keer per jaar groep A streptokokken, ook bekend als Strep A, vast in hersenvloeistof. In 2022 ontving het referentielab negentien keer een isolaat gekweekt uit hersenvloeistof, en de eerste maanden van dit jaar stelden ze al vijf gevallen vast. ‘Deze stijging is opvallend, omdat we niet eerder zo’n hoog aantal hebben geregistreerd’, vertelt Nina van Sorge, hoogleraar translationele microbiologie aan de Universiteit van Amsterdam en hoofd van het NRLBM.

‘Daarnaast valt op dat de meerderheid van de Strep A-meningitis sinds mei 2022 wordt veroorzaakt door de recentelijk opgekomen M1UK-variant’, aldus Van Sorge. In voorgaande jaren werden de hersenvliesontstekingen grotendeels veroorzaakt door groep A streptokokken met verschillende M-typeringen, er was meer diversiteit. ‘Dat één type nu zo dominant is, kan duiden op epidemiologische verwantschap.’

In de preprint hebben Van Sorge en collega’s uitsluitend gekeken naar de patiënten bij wie de bacterie in het hersenvocht is aangetroffen. Dit leidt mogelijk tot een onderschatting van het daadwerkelijk aantal patiënten met meningitis veroorzaakt door Strep A. ‘We hebben dit jaar ook gehoord van een patiënt met klinische meningitis bij wie geen hersenvocht kon worden afgenomen. Deze patiënt is hierdoor niet in onze cijfers meegenomen.’

Waterpokken

De opmars van invasieve groep A streptokokkeninfecties (iGAS) is ook te merken in het ziekenhuis, zo vertelt Michiel van der Flier, kinderarts-infectioloog/immunoloog in het Utrecht UMC. ‘In mei 2022 was duidelijk sprake van een toename van gevallen onder kinderen, en sinds de zomer hoor ik van collega’s dat zij ook een toename zien onder volwassenen. Het gaat meestal om sepsis, toxische shock, fasciitis necroticans, en infecties van botten en gewrichten. Maar ook wij hebben met meningitis door Strep A te maken gehad.

De toename van iGAS-gevallen in mei 2022 was volgens Van der Flier waarschijnlijk te danken aan een inhaaleffect na het opheffen van de coronamaatregelen, wat ook tot meer gevallen van waterpokken leidde. Er was toen nog geen dominante streptokokkenvariant. ‘Kinderen krijgen regelmatig een invasieve groep A-streptokokkeninfectie nadat ze waterpokken hebben gehad. Hun huid heeft dan beschadigingen, waardoor bacteriën gemakkelijker het lichaam kunnen binnendringen.’ Het lijkt er volgens Van der Flier op dat het inhaaleffect van waterpokken nu voorbij is, en dat de huidige stijging wordt veroorzaakt door de opkomst van de virulentere M1UK-variant.

Van Sorge concludeert hetzelfde op basis van de cijfers. ‘In mei zagen we voornamelijk varianten die via de huid het lichaam binnendringen. En nu zien we voornamelijk de M1UK-variant, die zich ook via druppeltjes in de lucht verspreidt.’

Alert

De M1UK-variant is volgens Van Sorge mogelijk beter in staat om de bloedhersenbarrière te passeren, al is nog onduidelijk waardoor dit komt. Ook is volgens haar nog onbekend of mensen zieker worden van de M1UK-variant in vergelijking met andere varianten. ‘Hoewel we een enorme toename zien, gaat het voor hersenvliesontsteking nog altijd om een beperkt aantal patiënten per jaar. Dat maakt het lastig om hier onderzoek naar te doen.’

En of de huidige trend zal doorzetten? ‘Ik hoop het niet, maar zolang invasieve streptokokken A-infecties hoog blijven, is dat risico zeker aanwezig’, waarschuwt Van Sorge. Ze hoopt artsen daarom alert te maken op de huidige stijging. Ook Van der Flier denkt dat de M1UK-variant nog een tijd dominant kan blijven, met als gevolg meer meningitis veroorzaakt door Strep A. ‘Misschien voor enkele jaren. Al zal op een bepaald moment een andere variant dominant worden.’