Ziektegeschiedenissen ontleed

Ontregelde geesten, het nieuwe boek van Douwe Draaisma, gaat over hersenziekten en vooral over de artsen die deze ziekten hun naam gaven. Dokters als Gilles de la Tourette, Alois Alzheimer, Sergei Korsakov en John Hughlings Jackson.

Waarom moet u dit boek absoluut lezen?

Omdat Draaisma excelleert op het intellectueel spannende grensgebied van (medische) wetenschap, geschiedenis en essayistiek. Hij heeft daarin geen evenknie. 

Omdat hij aantoont dat korte stukken niet altijd beter zijn dan lange. De kiem van zijn essays ligt in een serie artikelen die hij schreef voor het AMC-magazine. Goede stukken, maar zijn boek toont aan: het verhaal van de beroemde artsen en hun werk laat zich veel beter, genuanceerder en rijker vertellen als de auteur de ruimte neemt. 

Omdat hij de reputatie van al die beroemde artsen als het ware ‘ontmaskert’: bij hun overlijden berustte die vaak op iets totaal anders dan waarom we ze nu nog altijd kennen. Korsakov humaniseerde de Russische psychiatrie, Parkinson gold als groot collectioneur van fossielen, Gilles de la Tourette achtte zijn werk op het gebied van hysterie en hypnose veel belangrijker dan zijn werk aan tics. Daar komt bij: ‘Prioriteit is een overschatte factor als het op ontdekken aankomt.’ Degene die een ziekte of een syndroom als eerste opmerkt, is zelden de uiteindelijke naamgever ervan.

Omdat Draaisma nauwkeurig beschrijft hoe de geschiedenis van de beschreven ziekten sinds de dagen van Alzheimer, De la Tourette of Korsakov is verlopen. Het is nog maar de vraag of we het met het voortschrijden van de medische wetenschap nog steeds over precies dezelfde ziektebeelden hebben.

En vooral omdat Draaisma in zijn intelligente slotessay wijst op een verschijnsel dat principiële scepsis oproept tegenover elke vorm van (verklarende) theorie. Want wat al die artsen van weleer ook in het geweer brachten aan methodologie, gezond verstand en collegiaal toezicht om hun wetenschappelijke objectiviteit te waarborgen, achteraf is betrekkelijk gemakkelijk in te zien dat ze altijd kinderen van hun tijd waren. Hun interpretatie van de neurologische of psychiatrische feiten, ja soms de feiten zelf, blijkt altijd ook afhankelijk geweest van, of zo u wilt besmet met, de op dat moment vigerende maatschappelijke opvattingen en ideologieën.

Hamvraag: waar zit nu de splinter (of de balk) in onze ogen? Draaisma doet een paar  suggesties. << HM 

Douwe Draaisma, Ontregelde geesten, Historische Uitgeverij, ISBN  90 6554 450x, 328 blz., 27,50 euro.

Lees ook:
# 'Het geheugen heeft z'n eigen agenda' - interview met Douwe Draaisma