Chroom-6: (on)voorstelbare schade

Chroom-6 is een verschijningsvorm van het metaal chromium. Het zeswaardige chroomatoom zit ingebouwd in een aantal verbindingen met sterk roestwerende eigenschappen. Nuttig voor militair materieel, vooral voor legervoertuigen die een tijdje mee moeten kunnen. Ook onder barre omstandigheden. Personeel van Defensie was dan ook jarenlang (tot de eeuwwisseling) actief met het aanbrengen van chromaathoudende coatings op legervoertuigen. De coating werd gesprayed en onbedoeld werden daarbij microdruppeltjes door de spuiters ingeademd. De coating werd later – bij schade of onderhoud – weer afgeschuurd om het legervoertuig opnieuw te behandelen. Dat afschuren geeft fijne stofdeeltjes met chroom-6 in de lucht. Dit alles is zeker op termijn heel slecht voor huid, longen en luchtwegen. Zeker als die niet beschermd worden door handschoenen of een gelaatsmasker. Via de luchtwegen komt chroom-6 het lichaam binnen. Het werkt etsend en allergeen, en op termijn ook carcinogeen.

In 2014 kwam de bizarre werkelijkheid aan het licht toen ex-defensiemedewerkers aan de bel trokken en met succes de media in kennis stelden van hun aandoeningen (veelal long- en huidaandoeningen) en de veronderstelde, maar ook voorstelbare oorzaak: langdurige blootstelling aan chroom-6. Jaren, soms decennia lang, hadden deze mannen chromaathoudende coatings verneveld, zonder enige vorm van instructie of van persoonlijke bescherming. En dat terwijl we al in 1980 veel wisten van de toxiciteit van chroom-6, en Nederland al in 1983 een Arbowet had ingevoerd die de werkgever verplichtte tot gezonde en veilige werkomstandigheden. In 1980 hadden we ook al gehoord van huid- en adembescherming, en waren er goede beschermingsmiddelen beschikbaar. Onvoorstelbaar dat die toen niet zijn ingezet. Defensie had wat uit te leggen. En wat goed te maken.
En Defensie kwam in 2015 met een financiële compensatie voor blootgestelde ex-medewerkers op de proppen: de Coulanceregeling Chroom-6. De kernvraag daarbij luidt: staat de aandoening van de aanvrager op een lijst van acht bewezen aandoeningen door chroom-6 veroorzaakt, en/of kan er sprake zijn van een voorstelbaar verband tussen de aandoening en blootstelling aan chroom-6? Een aantal bedrijfsartsen met kennis van toxicologie en epidemiologie is nu met deze vragen aan de slag.

Vandaag ligt het dossier van mijnheer van Oeveringhe * voor me. Hij is geboren in 1966. Hij werkte van 1988 tot 2001 op een onderhoudswerkplaats voor militair materieel. Deed daar alle voorkomende werkzaamheden. In 2014 werd hij ziek. Het bleek blaaskanker te zijn. De behandelend uroloog bevestigt de diagnose: urotheelcarcinoom van de blaas. Deze aandoening staat niet op de lijst van acht bewezen aandoeningen. De aanvraag van mijnheer van Oeveringhe voor compensatie in het kader van de coulanceregeling is afgewezen. Hij heeft een bezwaarschrift ingediend. Aan mij de vraag of er een voorstelbaar verband is tussen blootstelling en de aandoening in kwestie.

In dat kader bestudeer ik het dossier en zet ik de nodige stappen. Ik bel mijnheer van Oeveringhe. Zijn weduwe vertelt dat hij twee weken geleden is overleden aan de gevolgen van het blaascarcinoom. Hij is net vijftig jaar oud geworden.

Wat nu? Ik doe nog een update van het literatuuronderzoek. Dat levert geen evidence op, maar geeft me wel te denken. In Toxicology and Applied Pharmacology 2016: 296: 54-60 heeft Sandra Wise recent beschreven hoe chroom-6 in twee cellijnen van menselijke urotheelcellen de chromosoomreplicatie verstoort. Er is zowel een dosiseffect- als een tijdseffectrelatie. In de aanloop naar haar vraagstelling beschrijft Wise de toenemende verdenking van chroom-6 als blaascarcinogeen. Zij had goede redenen om menselijke urotheelcellen in een reageerbuis te stoppen en met chroom-6 te mengen. Met het beschreven resultaat.

Blaaskanker: niet op de lijst, maar toch verdacht. Het is goed voorstelbaar dat mijnheer van Oeveringhe zijn blaaskanker aan chroom-6 te wijten heeft. Daarvoor hoef je niet te wachten tot het bewijs geleverd is. Verdenking is voldoende. Toch?

* Namen en data in deze casus zijn gefingeerd.