Boek: Het orakel. De man die de geneeskunde opnieuw uitvond: Herman Boerhaave - Luuc Kooijmans

‘Herman Boerhaave, grof gebouwd, zag er met zijn blozende kop met krullen uit als een ongecompliceerde boerenknaap.’ Maar dan wel een knaap met een brede belangstelling: filosofie, theologie en geneeskunde. Hij groeide op in de tijd dat Spinoza betoogde dat er geen hogere autoriteit bestond dan het menselijk verstand, en René Descartes zijn visie op het lichaam als machine ontvouwde. Deze zienswijzen nam Boerhaave mee – met gepaste terughoudendheid vanwege het politiek-religieuze klimaat – in zijn studie geneeskunde.

Binnen de geneeskunde heerste grote onenigheid. Volgens de klassieke versie werd de toestand van het lichaam bepaald door de balans tussen de vloeistoffen, een theorie ontwikkeld door Galenus in de tweede eeuw. Nieuwe ontdekkingen, zoals de bloedsomloop, vielen daarmee niet te rijmen. Boerhaave greep terug op Hippocrates: gedegen observaties én betrouwbare ziektegeschiedenissen. In de geneeskundige theorie mochten geen elementen voorkomen zonder empirisch bewijs. Daarin ligt, volgens zijn biograaf Luuc Kooijmans, de essentie van Boerhaaves bijdrage aan de geneeskunde: ‘de combinatie van empirische wetenschappelijke grondslag, samenhang en heldere presentatie’. Zo hielp hij de geneeskunde te ontdoen van anatomische fouten, humeuren, hemelse oorzaken en mysterieuze aantrekkingskrachten.

Hij was arts en bekleedde ook nog eens drie verschillende leerstoelen: klinische geneeskunde, plantkunde en chemie. In alle drie blonk hij uit. Zijn roem – vooral ook als opleider – straalde uit over geheel Europa, onder studenten en collega’s. Het predikaat ‘leerling van Boerhaave’ gold overal als een aanbeveling. Van zijn status was deze ‘Bataafse Hippocrates’ zich zeer wel bewust, en hij begon ervoor te zorgen dat deze status werd vastgelegd. Zo werkte hij vlak voor zijn dood aan ‘biografische aantekeningen’ die een versie van zijn leven gaven die Boerhave graag verspreid zag. Dat is natuurlijk smullen voor een biograaf.

Kooijmans toont zich in Het orakel een rasverteller. Hij schreef een spannende biografie, vol vaart en met veel sappige details over bijvoorbeeld tijdgenoten en de koehandel rond leerstoelen. Wat echter opvalt bij de veelheid van Boerhaave’s positieve eigenschappen, is dat het speuren is naar zijn mindere karaktertrekjes. De man is nooit opgewonden, teleurgesteld, boos, ongeduldig, jaloers, verbitterd of prikkelbaar. De biografie lijkt hier iets te weinig kritisch.

Biografieën kunnen in Nederland, anders dan in de Angelsaksisch wereld, niet leunen op een rijke, culturele traditie. In de medische sector lijkt men zich het belang en de aantrekkingskracht van levensbeschrijvingen echter meer en meer bewust te zijn. Zie Dokter Kolff, kunstenaar in hart en nieren door Herman Broers en de biografie van Jan Wier door Vera Hoorens (Een ketterse arts voor de heksen).

Boerhaave was bij leven al een legende. Hieraan herinnert de anekdote dat hem eens een brief uit het China zou hebben bereikt, met de adressering ‘Boerhaave, Europa.’ In 1800 werd die mythe al ontzenuwd en Kooijmans doet dat opnieuw. Dat de brief Boerhaave bereikte was geen mirakel, want de brief was overhandigd aan de Nederlandse consul die hem naar Den Haag stuurde. Toch zal de mythe onuitroeibaar blijken, zoals het mythes betaamt. - Frans Meulenberg

««« Scoop | ««« Boeken